Trao đổi với phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường, TS. Muthukumara S. Mani – chuyên gia trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB) đã có những chia sẻ về công cụ hỗ trợ này.
Thưa ông, tín chỉ nhựa là một công cụ tương đối mới, xin ông giải thích rõ hơn về công cụ này?
– Vào tháng 1/2024, Ngân hàng Thế giới đã định giá Trái phiếu liên kết giảm thiểu rác thải nhựa trị giá 100 triệu đô la, được bảo vệ bằng vốn gốc trong 7 năm. Trái phiếu sáng tạo này cung cấp cho các nhà đầu tư khoản lợi nhuận tài chính liên kết với Tín dụng thu gom rác thải nhựa, Tín dụng tái chế rác thải nhựa (gọi chung là tín chỉ nhựa) và Đơn vị các-bon đã xác minh (tín dụng các-bon) dự kiến sẽ được tạo ra bởi 2 dự án. Các dự án được chọn ở Ghana và Indonesia nhằm mục đích giảm thiểu và tái chế rác thải nhựa ở các cộng đồng dễ bị tổn thương, cắt giảm lượng nhựa rò rỉ ra thiên nhiên và đại dương. Citi Bank đóng vai trò là Quản lý chính cho giao dịch này.
Công cụ này giúp huy động vốn tư nhân để hỗ trợ tài trợ cho các dự án có tác động tích cực đến khí hậu và phát triển – với kết quả được đo lường bằng việc tạo ra tín chỉ nhựa và carbon được phát hành trên Verra Registry – một tổ chức phi lợi nhuận hàng đầu về tiêu chuẩn tín chỉ môi trường. Ngoài việc giảm ô nhiễm nhựa, các dự án còn cải thiện tình trạng ô nhiễm tại địa phương và chất lượng không khí, giảm tác động liên quan đến sức khỏe và tạo việc làm cho các cộng đồng thiệt thòi, ít được quan tâm. Việc sử dụng tín chỉ nhựa một cách sáng tạo trong giao dịch này mở ra một phương thức hoàn toàn mới để tài trợ cho các hoạt động thu gom và tái chế nhựa cũng như ngăn chặn rác thải nhựa rò rỉ ra đại dương.
Trái phiếu được bảo vệ 100% vốn gốc với số tiền thu được là 100 triệu USD hỗ trợ các hoạt động phát triển bền vững của Ngân hàng Thế giới trên toàn cầu. Các nhà đầu tư vào trái phiếu sẽ từ bỏ một phần các khoản thanh toán phiếu giảm giá thông thường, thay vào đó, các số tiền tương đương sẽ được cung cấp, thông qua giao dịch phòng ngừa rủi ro với Citi Bank, để hỗ trợ tài chính cho các dự án do Plastic Collective UK lựa chọn, đơn vị quản lý các chương trình tín chỉ nhựa và các-bon của các dự án. Đổi lại, các nhà đầu tư sẽ nhận được các phiếu giảm giá hàng năm bao gồm một số tiền cố định cộng với các khoản thanh toán liên quan đến việc bán một phần tín chỉ nhựa và các-bon do các dự án tạo ra. Trái phiếu mang lại cho các nhà đầu tư lợi ích tài chính tiềm năng so với các trái phiếu thông thường của Ngân hàng Thế giới có thời hạn tương tự nếu các dự án và việc kiếm tiền từ tín chỉ nhựa và các-bon của Plastic Collective UK hoạt động như mong đợi.
Vậy ông đánh giá thế nào về tiềm năng sử dụng tín chỉ nhựa để giải quyết những thách thức trong quá trình xử lý nhựa?
– Tương tự như khái niệm bù đắp các-bon, tín chỉ nhựa là một cơ chế tài chính cho phép các công ty cân bằng lượng rác nhựa mà họ thu gom với lượng rác nhựa mà họ tạo ra. Về mặt lý thuyết, tín chỉ nhựa sẽ giúp loại bỏ lượng nhựa họ sản xuất hoặc sử dụng. Tín chỉ nhựa cũng có thể giao dịch trên thị trường.
Tín chỉ nhựa có thể giúp giải quyết các vấn đề trong quá trình xử lý nhựa bằng cách tạo ra các động lực để cải thiện hệ thống tái chế và tái sử dụng. Hiện nay, phần lớn nhựa thu gom được sẽ được đưa vào bãi chôn lấp, lò đốt hoặc lò nung xi măng, gây hại cho môi trường. Tín chỉ nhựa có thể khuyến khích đầu tư vào công nghệ tái chế và cơ sở hạ tầng tiên tiến bằng cách liên kết các phần thưởng tài chính với những cải thiện có thể đo lường được trong quản lý chất thải. Tuy nhiên, cần có các quy tắc rõ ràng để đảm bảo tín dụng gắn liền với các lợi ích thực sự về môi trường, chẳng hạn như tránh tính hai lần và tập trung vào các kết quả bền vững như tái chế hoặc tái sử dụng thay vì đốt.
Thị trường tín chỉ nhựa dựa vào Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), theo đó các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm quản lý nhựa mà họ sản xuất. Nó có thể hoạt động ở cấp quốc gia hoặc toàn cầu. Các thị trường tự nguyện cho phép các doanh nghiệp hành động sớm, nhưng chúng có nguy cơ không nhất quán hoặc bị sử dụng sai mục đích. Các thị trường bắt buộc, được hỗ trợ bởi luật pháp, đảm bảo các tiêu chuẩn thống nhất và trách nhiệm giải trình tốt hơn. Một thị trường toàn cầu sẽ cần sự hợp tác quốc tế để thống nhất các tiêu chuẩn, điều này có thể khó khăn. Hiện tại, Việt Nam có thể tập trung vào việc phát triển một thị trường quốc gia mạnh mẽ như một mô hình, sau đó có thể mở rộng ra khu vực hoặc quốc tế.
Để tín chỉ nhựa hoạt động, cần phải phân công rõ ràng các vai trò. Chính phủ hoặc các cơ quan có thẩm quyền sẽ đăng ký dự án, trong khi các tổ chức độc lập sẽ xác minh các khiếu nại để đảm bảo chúng chính xác. Sau đó, chứng nhận có thể được cung cấp bởi các cơ quan quốc gia hoặc các tổ chức quốc tế để đảm bảo sự tin cậy. Cấu trúc này sẽ đảm bảo rằng các khoản tín dụng là đáng tin cậy và khuyến khích các công ty và nhà đầu tư tham gia.
Tín chỉ nhựa liệu sẽ mang lại lợi ích gì cho các quốc gia thu nhập thấp, thưa ông?
– Tín chỉ nhựa có thể giúp các quốc gia thu nhập thấp bằng cách chỉ đạo các quỹ để cải thiện hệ thống quản lý chất thải của họ. Ví dụ, một phần doanh thu từ việc bán tín dụng có thể được sử dụng để xây dựng các cơ sở tái chế hoặc hỗ trợ các nỗ lực thu gom rác thải tại địa phương. Các khoản tín dụng này cũng có thể giúp trao quyền cho những người nhặt rác và các doanh nghiệp nhỏ ở các quốc gia thu nhập thấp bằng cách tài trợ cho các giải pháp tại địa phương. Để đảm bảo công bằng, có thể có các cơ chế toàn cầu phân phối lại một phần lợi ích tài chính từ các quốc gia giàu có hơn để hỗ trợ các quốc gia nghèo hơn.
Các quốc gia như Indonesia và Ấn Độ cho thấy, tín chỉ nhựa có thể thu hút đầu tư khi liên kết với các mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp. Họ cũng chứng minh tầm quan trọng của tính minh bạch và công nghệ, như blockchain, để theo dõi chất thải và xây dựng lòng tin. Tuy nhiên, vẫn còn những thách thức bao gồm đảm bảo sự tham gia của những người làm việc trong lĩnh vực xử lý chất thải phi chính thức và ngăn chặn các công ty lớn thống trị thị trường.
Đối với Việt Nam, đây là cơ hội để tạo ra một hệ thống công bằng và minh bạch trong khi giải quyết những khoảng trống trong cơ sở hạ tầng tái chế. Với các chính sách và sự hợp tác phù hợp, Việt Nam có thể dẫn đầu trong việc tạo ra một thị trường tín chỉ nhựa thành công.
Trân trọng cảm ơn ông!
Minh Hạnh (thực hiện)
