Ở châu Âu, các quy định mới như Báo cáo phát triển bền vững của doanh nghiệp (Corporate Sustainability Reporting Directive – CSRD) buộc doanh nghiệp phải công bố thông tin môi trường – xã hội – quản trị (ESG) có thể kiểm toán. Ở cấp toàn cầu, Cơ chế thuế carbon biên giới (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) của EU khiến những con số về phát thải trở thành dữ liệu tài chính có giá trị thật.
Trong bối cảnh ấy, trong một hội thảo gần đây ở TPHCM nói về “Ứng dụng AI vào ESG và phát triển tín chỉ carbon”, các chuyên gia cho rằng việc “kể câu chuyện xanh” không còn đủ, mà doanh nghiệp phải chứng minh bằng dữ liệu, đây chính là lúc AI phát huy vai trò của nó. Không chỉ ở châu Âu, hiện có không ít doanh nghiệp Việt Nam đã và đang ứng dụng AI vào ESG phục vụ cho việc xuất khẩu hàng hóa và quản lý doanh nghiệp.
Các nền tảng như trình quản lý bền vững trên nền tảng đám mây của Microsoft (Microsoft Sustainability Manager) và một số nền tảng khác đã cho phép doanh nghiệp tự động tổng hợp dữ liệu từ hệ thống sản xuất, năng lượng, nhân sự đến chuỗi cung ứng. AI có thể phát hiện bất thường trong báo cáo, nhận diện phần dữ liệu thiếu, so sánh mức phát thải giữa các kỳ và cảnh báo rủi ro không tuân thủ. Nói cách khác, AI giúp người điều hành doanh nghiệp nhìn lại chính mình trước khi bị người khác “soi”.
Ở góc độ quản trị, AI đang kéo ESG ra khỏi khuôn khổ của “bản báo cáo hàng năm”. Khi dữ liệu được cập nhật theo thời gian thực, người điều hành doanh nghiệp có thể thấy ngay lượng phát thải hay tiêu thụ năng lượng ở từng nhà máy. Việc giảm khí thải, tiết kiệm nước hay xử lý rác thải vì thế không còn là khẩu hiệu mà trở thành hành động có thể đo lường và đối chiếu bằng những thông số cụ thể. Điều này có nghĩa, AI biến ESG từ câu chuyện truyền thông quảng bá thành công cụ điều hành thực thụ, đo đếm được và phục vụ công tác quản lý của nhà kinh doanh.
Tuy nhiêm, cũng chính vì vậy, AI không thể và không nên là bình phong để tô vẽ. Nếu dữ liệu đầu vào sai lệch hoặc được “làm đẹp”, công nghệ chỉ khuếch đại thêm sự giả tạo ấy. Những mô hình học máy có thể viết cả bản báo cáo ESG trong vài phút, nhưng chúng không thể tạo ra niềm tin nếu số liệu không có cơ sở. Một doanh nghiệp có thể dùng AI để soạn báo cáo, nhưng không thể dùng nó để lẩn tránh trách nhiệm về phát thải thật.
Điều quan trọng nhất trong chuyển đổi xanh vẫn là tính trung thực của dữ liệu. AI chỉ hữu ích khi nó được nuôi dưỡng bằng sự minh bạch. Khi đó, hệ thống công nghệ sẽ trở thành “người kiểm toán tự động” giúp phát hiện sai sót, tránh gian lận, và quan trọng hơn, tạo ra ngôn ngữ dữ liệu chung giữa doanh nghiệp, nhà đầu tư và cơ quan quản lý. Ngược lại, nếu chỉ coi AI là công cụ tô màu, doanh nghiệp sẽ sớm bị chính dữ liệu của mình phản lại.
Ở cấp vĩ mô, AI mở ra cơ hội để Việt Nam xây dựng thị trường carbon minh bạch, nơi phát thải được định lượng chính xác và tín chỉ carbon được giao dịch công khai. Trong khi đó, nó giúp doanh nghiệp tránh được rủi ro “tẩy xanh” trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Song AI chỉ là phương tiện; sự thay đổi thực chất vẫn nằm ở cam kết nội tại, ở ý chí giảm phát thải thực sự thay vì báo cáo đẹp.
Một khi mọi dữ liệu môi trường đều có thể được AI phân tích và kiểm chứng, “màu xanh giả tạo” sẽ không còn chỗ ẩn nấp. AI có thể giúp doanh nghiệp hiểu rõ mình hơn, minh bạch hơn, nhưng không thể che đậy điều mà họ chưa thật sự làm.
Hồng Văn
