Trong bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp bắt đầu từng bước xây dựng lộ trình giảm phát thải, ứng dụng mô hình kinh tế tuần hoàn và đầu tư vào năng lượng tái tạo, dù quá trình chuyển đổi vẫn đối diện không ít rào cản kỹ thuật và chi phí.
Áp lực kép trong nước và quốc tế
Việt Nam là một trong những quốc gia dễ bị tổn thương nhất bởi biến đổi khí hậu, đặc biệt ở những vùng sản xuất trọng điểm như đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Với trên 60% dân số sống ở nông thôn và gần 30% lao động trong lĩnh vực nông nghiệp, các tác động môi trường như hạn mặn, sạt lở và nhiệt độ gia tăng không chỉ ảnh hưởng đến sản lượng mà còn đe dọa sinh kế của hàng triệu người dân.
Tuy nhiên, ngành nông nghiệp đồng thời cũng là một trong những nguồn phát thải khí nhà kính lớn tại Việt Nam ngoài sản xuất công nghiệp, năng lượng và giao thông vận tải. Theo Ngân hàng Thế giới, 48% tổng lượng phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực này đến từ canh tác lúa, riêng khí metan chiếm khoảng 75%. Việc chuyển đổi sản xuất sang hướng ít phát thải không chỉ là yêu cầu nội tại để ứng phó với khí hậu, mà còn là sức ép từ bên ngoài.
Các thị trường xuất khẩu lớn đang dần yêu cầu doanh nghiệp nông nghiệp phải chứng minh khả năng kiểm soát phát thải. Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của Liên minh châu Âu (EU), cùng cam kết giảm phát thải từ các tập đoàn bán lẻ và nhà nhập khẩu, đang thiết lập lại các tiêu chuẩn đầu vào cho hàng hóa nông sản. Nhiều tập đoàn đa quốc gia cũng đang tích cực rà soát chuỗi cung ứng để lựa chọn đối tác đáp ứng các tiêu chuẩn ESG. Tại thị trường EU, nhiều khách hàng đã đưa ra những yêu cầu cụ thể đối với việc kiểm soát đánh bắt hải sản và công bố thông tin về dấu chân carbon trên sản phẩm. Điển hình là chuỗi siêu thị Tesco (Anh) đã cam kết công khai dấu chân carbon của các sản phẩm hải sản, bao gồm cả sản phẩm nhập khẩu. Điều này sẽ đặt ra những yêu cầu mới đối với các doanh nghiệp Việt Nam nếu muốn tham gia vào thị trường.
Đại diện Tập đoàn PAN – doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và thực phẩm cho biết: “Chúng tôi nhận thấy rằng, nếu không đáp ứng được các yêu cầu phát thải của đối tác, doanh nghiệp Việt sẽ dần bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này không còn là xu hướng mà đã là thực tế diễn ra ở nhiều thị trường.”
Tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26) năm 2021, Việt Nam đã cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 (Net Zero), trong đó, ngành nông nghiệp giảm ít nhất 43% lượng phát thải khí nhà kính. Đại diện PAN cho rằng: “Thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao cân bằng giữa yêu cầu tăng trưởng kinh tế và các mục tiêu ESG, trong khi năng lực đo lường phát thải, hệ thống dữ liệu và nguồn lực đầu tư vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở cấp độ nhà máy và vùng nguyên liệu”.
Quá trình không đơn giản
Thực tế cho thấy, một số doanh nghiệp lớn trong ngành đã bắt đầu từng bước xây dựng lộ trình phát triển bền vững, trong đó giảm phát thải carbon là nội dung trọng tâm. Tuy nhiên, đây không phải là quá trình đơn giản.
Tại Tập đoàn PAN, việc triển khai hoạt động phát triển bền vững được tổ chức theo mô hình ba cấp: từ Uỷ ban phát triển bền vững trực thuộc Hội đồng quản trị, đến Ban chỉ đạo cấp tập đoàn và bộ phận chuyên trách. Theo đại diện đơn vị, để thực hiện cam kết phát thải ròng bằng 0, mỗi doanh nghiệp thành viên được thiết lập mục tiêu cụ thể, tùy thuộc vào quy mô và lĩnh vực. Chẳng hạn, Khang An Foods, công ty thành viên của Tập đoàn PAN trong lĩnh vực thủy sản, đặt mục tiêu đến năm 2030 giảm 50% phát thải CO2 theo hạn ngạch. Bibica, đơn vị chế biến thực phẩm tiêu dùng thuộc tập đoàn này, đặt mục tiêu giảm 32% lượng phát thải CO2 so với năm 2023, thông qua thay đổi nhiên liệu, đầu tư điện mặt trời và cải tiến quy trình sản xuất. Theo báo cáo của PAN, năm 2024, toàn tập đoàn đã giảm 97% lượng than đá sử dụng, tăng gần 4 lần lượng sinh khối so với năm trước, trong khi điện mặt trời chiếm 25% tổng tiêu thụ tại các nhà máy thực phẩm. Đồng thời, nhờ cải tiến kỹ thuật và vận hành, doanh nghiệp tiết kiệm được khoảng 269 MWh điện.
Ở lĩnh vực trồng trọt, việc triển khai các mô hình canh tác lúa phát thải thấp đang được một số doanh nghiệp thúc đẩy. Tập đoàn giống cây trồng Việt Nam (Vinaseed), thông qua công ty con Vinarice, đã tham gia dự án chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo tại ĐBSCL với diện tích vụ 1 gần 1.000 ha. Theo đơn vị kiểm định Regrow Ag, mô hình này giúp giảm hơn 4 tấn CO2/ha, đồng thời nâng hiệu quả kinh tế cho nông hộ. Doanh nghiệp được nhận thưởng tín chỉ carbon, với hơn 456 triệu đồng chia sẻ lại cho hợp tác xã và nông dân. Trong năm 2025, Vinarice đã triển khai diện tích lên tới 21.000 ha vụ Đông Xuân và 50.000 ha vụ Hè Thu.
Tuy nhiên, chuyển đổi sang mô hình sản xuất thấp carbon đòi hỏi nhiều đầu tư ban đầu về công nghệ, hệ thống đo lường, cũng như thay đổi thói quen sản xuất. Không thể thành công nếu thiếu các cơ chế tài chính xanh hoặc cơ sở pháp lý rõ ràng để doanh nghiệp có thể khai thác tín chỉ carbon như một nguồn lực. Theo đại diện Tập đoàn PAN, phát triển bền vững là một quá trình dài hạn, không thể đo đếm hiệu quả chỉ trong một sớm một chiều. Những khoản đầu tư ban đầu có thể chưa mang lại lợi ích tức thời, nhưng là điều kiện cần để tạo ra giá trị bền vững về lâu dài.
“Muốn doanh nghiệp trường tồn, phát triển bền vững không phải là sự lựa chọn nữa, mà là sự bắt buộc với tất cả chúng ta. Phát triển bền vững không phải là câu chuyện xa xỉ của giới nhà giàu, hay doanh nghiệp lớn mà chính là chiến lược hành động quan trọng để doanh nghiệp có sức bền và quản trị rủi ro tốt nhất”, bà Nguyễn Thị Trà My, Tổng giám đốc Tập đoàn PAN, chia sẻ.
Thành Nhân
