Ngày 10/5/2023, Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (EU CBAM) nhằm mục đích chính là ngăn chặn rò rỉ carbon bằng cách đảm bảo các chi phí carbon của hàng hóa nhập khẩu tương đương với chi phí carbon do các nhà sản xuất EU hiện đang chịu theo quy định Hệ thống thương mại phát thải của EU (EU ETS). Do tính chất quan trọng của EU CBAM, trong phạm vi bài viết dựa trên tóm tắt kết quả nghiên cứu đánh giá chuyên môn của một số tổ chức, học giả và nhà nghiên cứu chuyên ngành quốc tế, đặc biệt một số tác động đối với Việt Nam nói riêng, xin trân trọng giới thiệu và cung cấp với quý độc giả một số thông tin chính yếu cơ bản nhất liên quan, bao gồm việc phân tích một số điều khoản quan trọng nhất đối với các doanh nghiệp của ta, để tham khảo.
Sự hình thành EU CBAM?
Công báo của Liên minh châu Âu-EU (Official Journal of the European Union) số L130/52 phát hành ngày 16/5/2023 công bố Quy định EU CBAM gồm 11 chương, 36 điều, 6 phụ lục xuất bản bằng 24 ngôn ngữ của 27 nước thành viên, do Nghị viện Châu Âu, Hội đồng châu Âu chủ trì, chịu trách nhiệm soạn thảo là Tổng cục Thuế và Liên minh Hải quan.
Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) đem lại thay đổi đáng kể cho nhà nhập khẩu nội khối và là một công cụ mới của EU nhằm ngăn chặn rò rỉ carbon, tức là khí phát thải của các nước ngoài EU. Cơ chế này được áp dụng đối với hàng hóa được gọi là EU CBAM nhập khẩu vào EU từ bên ngoài EU, trong đó bao gồm một số sản phẩm chủ lực như sắt thép, phân bón, sản phẩm nhôm và xi măng cũng như hydrogen và điện. EU hiện cũng đang có kế hoạch đánh giá và có khả năng mở rộng phạm vi áp dụng EU CBAM vào năm 2030, nhằm mục đích cắt giảm hơn một nửa lượng khí phát thải carbon trong các lĩnh vực EU ETS khi áp dụng đầy đủ EU CBAM vào năm 2034.
Mục tiêu của cơ chế EU CBAM là để giá hàng hóa nhập khẩu vào EU phản ánh chính xác hơn hàm lượng carbon trong chúng cũng như nhằm mục đích khuyến khích các nước thứ ba, các nhà sản xuất nước ngoài và các nhà nhập khẩu EU giảm lượng khí thải carbon của họ. EU CBAM sẽ có hiệu lực trong giai đoạn chuyển tiếp kể từ ngày 1/10/2023.
Nghĩa vụ của EU CBAM: Nghĩa vụ áp dụng cho tất cả những người nhập khẩu hàng hóa EU CBAM là việc nhập khẩu có nghĩa là bất kỳ hàng nhập khẩu nào từ bên ngoài EU vào thị trường EU, bao gồm cả nhập khẩu hàng hóa đặt trực tuyến và nhập khẩu quà tặng.
Hàng hóa EU CBAM: Hàng hóa được liệt kê ở đây được nhập khẩu từ bên ngoài EU bao gồm hàng hóa EU CBAM. Ủy ban châu Âu yêu cầu báo cáo về lượng khí thải carbon của doanh nghiệp cho Cơ quan đăng ký chuyển tiếp EU CBAM bao gồm một số mặt hàng sắt thép, trong đó bao gồm cả những hàng hóa phái sinh như ốc vít, bu lông và vòng đệm; quặng sắt; một số loại phân bón; một số mặt hàng nhôm; một số mặt hàng xi măng; một số hóa chất và điện. Điểm đáng lưu ý báo cáo chỉ yêu cầu đối với hàng hóa EU CBAM được phát hành để lưu hành tự do trong EU. Các doanh nghiệp không phải báo cáo bất kỳ hàng hóa nào khi chúng không được khai báo để nhập cảnh vào lãnh thổ EU (ví dụ như tạm nhập hoặc xử lý nội địa).
Hàng hóa EU CBAM không phải báo cáo, bao gồm:
– Hàng hóa theo quy tắc xuất xứ có nguồn gốc từ EU.
– Hàng hóa theo quy tắc xuất xứ có nguồn gốc từ Iceland, Liechtenstein, CH Na Uy và Thụy Sĩ (các nước EEA là Khu vực kinh tế châu Âu được thành lập ngày 01/01/1994 tiếp theo một thỏa ước giữa các nước thành viên của Hiệp hội mậu dịch tự do châu Âu, Cộng đồng châu Âu, và tất cả các quốc gia thành viên của Liên minh châu Âu.). Điểm cần lưu ý nước nhập khẩu không có ý nghĩa quan trọng xét về nghĩa vụ báo cáo mà là nước xuất xứ của hàng hóa. Ví dụ như nếu một quốc gia đem hàng hóa từ Thụy Sĩ có nguồn gốc từ Trung Quốc vào, thì phải báo cáo lượng phát thải của hàng hóa đó.
– Hàng hóa có xuất xứ từ các lãnh thổ Büsingen, Helgoland, Livigno, Ceuta hoặc Melilla (các lãnh thổ đặc biệt trong EU).
– Lô hàng có giá trị thấp, tức là trị giá không quá 150 euro (Quy định miễn thuế, Điều 23). Ví dụ như nếu một nước nhận được một lô hàng từ bên ngoài EU chứa cả hàng hóa EU CBAM (chẳng hạn là ốc vít) và các hàng hóa khác với tổng giá trị lô hàng là hơn 150 euro. Trường hợp nếu giá trị của hàng hóa EU CBAM (ốc vít) trong lô hàng là 150 euro trở xuống thì đó được coi là lô hàng có giá trị thấp và quốc gia đó không phải báo cáo lượng khí thải của chúng cho Ủy ban châu Âu EC. Trị giá tính toán của lô hàng chỉ liên quan đến hàng hóa EU CBAM mà không tính chi phí vận chuyển.
– Hàng hóa EU CBAM mang theo hành lý cá nhân có tổng giá trị không quá 150 euro.
– Hàng hóa được di chuyển hoặc sử dụng trong bối cảnh hoạt động quân sự theo Điều 1, điểm (49), của Quy định được ủy quyền của Ủy ban châu Âu (EU) 2015/2446.
Nghĩa vụ báo cáo: Được ban hành vào tháng 10/2023 như một phần của gói “Fit for 55” của EU, EU CBAM bổ sung cho Hệ thống thương mại phát thải của EU hiện có (EU ETS). EU CBAM định giá một cách hiệu quả đối với một số loại khí nhà kính (“GHG”) phát thải trong quá trình sản xuất một số mặt hàng nhập khẩu chọn lọc, phù hợp với mục tiêu cắt giảm khí nhà kính GHG của EU, ngăn chặn việc “rò rỉ carbon” và tạo sân chơi bình đẳng cho các nhà sản xuất EU và ngoài EU. Vấn đề “rò rỉ carbon” còn đề cập đến việc di dời ngành công nghiệp do sự khác biệt trong chính sách định giá carbon giữa các khu vực pháp lý.
Hiện tại, các nhà nhập khẩu CBAM phải đối mặt với nghĩa vụ báo cáo, với các báo cáo EU CBAM hàng quý đầu tiên phải nộp vào ngày 31/01/2024. Tuy nhiên, do gặp khó khăn trong việc nộp báo cáo trên thực tế, Ủy ban châu Âu EC đã công bố các công ty có thể nộp đơn yêu cầu trì hoãn nộp báo cáo, điều này đem lại cho họ cơ hội được hoãn thêm 30 ngày để nộp báo cáo EU CBAM của họ. Sau đó, bắt đầu từ ngày 01/01/2026, người khai báo EU CBAM được ủy quyền phải nộp báo cáo EU CBAM hàng năm và mua/chuyển giao chứng chỉ EU CBAM (ví dụ như các tác động tài chính bắt đầu kể từ ngày 01/01/2026). Giá của các chứng chỉ CBAM này sẽ được gắn với mức giá trung bình cho phép theo EU ETS, từ đó giúp cân bằng chi phí định giá carbon giữa các nhà sản xuất EU và ngoài EU.
Tại sao CBAM lại quan trọng và ai chịu trách nhiệm?
Các nhà cung cấp hàng hóa theo Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (EU CBAM) có thể đã nhận được yêu cầu cung cấp thông tin từ khách hàng EU về dữ liệu phát thải. Việc không tuân thủ EU CBAM có thể dẫn đến mất khả năng tiếp cận thị trường và khiến nhu cầu tránh xa sản phẩm của họ.
Việc tuân thủ EU CBAM là bắt buộc đối với “Người khai báo EU CBAM được ủy quyền” và đại diện hải quan gián tiếp trong giai đoạn chuyển tiếp. EU CBAM áp dụng cho tất cả hàng nhập khẩu trong phạm vi áp dụng, trong đó giá trị lô hàng bằng hoặc lớn hơn 150 euro (cũng là ngưỡng khai báo hải quan của EU). Giá trị tối thiểu thấp có nghĩa là nhiều tổ chức sẽ thuộc phạm vi áp dụng của EU CBAM khi nhập khẩu hàng hóa trong phạm vi lần đầu tiên.
Các thực thể này phải đảm bảo nộp kịp thời các báo cáo EU CBAM hàng quý trong giai đoạn chuyển tiếp và sẽ cần có quyền truy cập vào dữ liệu phát thải nhúng đáng tin cậy đối với hàng hóa EU CBAM của mình chậm nhất là vào tháng 7/2024. Các nhà nhập khẩu hàng hóa EU CBAM phải hiểu sâu sắc về các báo cáo EU CBAM đã được nhúng hồ sơ phát thải của từng sản phẩm nhập khẩu vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí và gánh nặng hành chính. Tùy thuộc vào khả năng chuyển chi phí, người tiêu dùng hoặc nhà nhập khẩu có thể chịu những chi phí này.
Các công ty không đổi mới để cắt giảm lượng khí thải carbon gắn liền của mình sẽ phải đối mặt với chi phí bổ sung cho quá trình sản xuất hàng hóa của mình vì sẽ cần phải mua chứng chỉ EU CBAM dựa trên lượng khí thải carbon có trong sản phẩm nhập khẩu. Chi phí này tuy không do nhà sản xuất hàng hóa trực tiếp gánh chịu song sẽ làm gia tăng chi phí sản xuất gián tiếp cho khách hàng. Khi một công ty đổi mới để giảm lượng khí thải gắn liền, họ có thể phải đối mặt với chi phí chứng nhận EU CBAM thấp hơn (hoặc không có), trong trường hợp đó họ có thể đủ điều kiện để yêu cầu mức giá cao hơn cho hàng hóa của mình.
Khi EU CBAM bước vào “giai đoạn cuối cùng” (từ ngày 01/01/2026), khoản tín dụng cũng sẽ được áp dụng cho thuế carbon được nộp tại khu vực pháp lý địa phương nơi sản xuất hàng hóa EU CBAM. Trên thực tế, điều này đạt được mục tiêu của EU CBAM ở chỗ nó sẽ cân bằng mức giá liên quan đến lượng khí thải carbon giữa EU (thông qua EU CBAM) và quốc gia xuất xứ sản xuất hàng hóa.
Các nhà cung cấp hàng hóa EU CBAM có thể đã nhận được yêu cầu cung cấp thông tin từ khách hàng EU về dữ liệu phát thải. Việc không tuân thủ EU CBAM có thể dẫn đến mất khả năng tiếp cận thị trường và khiến nhu cầu tránh xa sản phẩm của họ. EU CBAM sẽ bắt buộc áp dụng đối với tất cả khách hàng EU nên họ sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc chuyển khỏi các nhà cung cấp không hợp tác (do gánh nặng tài chính và phi tài chính khi không tuân thủ EU CBAM).
Thông tin nào là cần thiết
Trong năm đầu tiên thực hiện giai đoạn chuyển tiếp (đến hết ngày 31/12/2024), các công ty sẽ có lựa chọn báo cáo theo ba cách: (i) Báo cáo đầy đủ theo phương pháp EU CBAM mới (phương pháp EU). (ii) Báo cáo dựa trên hệ thống quốc gia tương đương của nước thứ ba; và (iii) Báo cáo dựa trên giá trị tham chiếu/mặc định (tối thiểu).
Kể từ ngày 01/01/2025, chỉ có phương pháp của EU thì mới được chấp nhận, cụ thể:
– Phát thải trực tiếp được coi là phát thải từ quá trình sản xuất hàng hóa, bao gồm phát thải từ quá trình sản xuất sưởi ấm và làm mát được tiêu thụ trong quá trình sản xuất, bất kể địa điểm sản xuất sưởi ấm hoặc làm mát.
– Phát thải gián tiếp là phát thải từ quá trình sản xuất điện được tiêu thụ trong quá trình sản xuất hàng hóa, bất kể địa điểm sản xuất điện tiêu thụ.
– Lượng khí thải carbon được báo cáo phải được nêu rõ cho từng nhà cung cấp, cho từng loại hàng hóa nhập khẩu trong phạm vi EU CBAM và sẽ bao gồm dữ liệu về số lượng hàng hóa EU CBAM đã nhập khẩu và mọi mức giá carbon tương đương đã được thanh toán ở nước ngoài. Điều quan trọng là thông tin EU CBAM sẽ cần được cung cấp trên cơ sở từng sản phẩm và cài đặt cho mỗi sản phẩm.
– Việc không thực hiện các nghĩa vụ báo cáo theo EU CBAM và nỗ lực thực sự để tiết lộ chính xác lượng phát thải phát sinh có thể dẫn đến bị phạt tài chính từ 10 euro đến 50 euro cho mỗi tấn phát thải carbon phát sinh không được báo cáo. Số tiền chính xác sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và thời gian không báo cáo, với mức phạt cao hơn sẽ được áp dụng khi thời gian không báo cáo vượt quá 06 tháng. Tổng lượng “lượng phát thải không được báo cáo” sẽ được xác định bởi cơ quan đưa ra hình phạt.
Thế giới sau năm 2026 (có khả năng) trông như thế nào?
Giai đoạn cấp giấy chứng nhận EU CBAM, cùng với việc loại bỏ các khoản trợ cấp miễn phí của Hệ thống thương mại khí thải EU (EU ETS), có thể làm tăng giá hàng hóa EU CBAM tại thị trường EU, đồng thời ảnh hưởng đến các sản phẩm cuối nguồn và thành phẩm. Về mặt lý thuyết, những thay đổi này đã được tính vào giá thị trường hiện tại của các khoản trợ cấp của EU, tuy nhiên, chúng ta nghi ngờ tất cả các tổ chức, doanh nghiệp bị ảnh hưởng vẫn chưa nhận thức đầy đủ về EU CBAM và cách áp dụng điều này đối với tổ chức của họ. Điều này có thể dẫn đến sự thay đổi ngắn hạn trong thương mại quốc tế, với việc hàng nhập khẩu của EU ưu tiên các sản phẩm có lượng phát thải thấp hơn để tránh chi phí EU CBAM. Ban đầu, các nhà sản xuất hàng hóa phát thải cao ngoài EU có thể tìm thấy cơ hội ở các thị trường ngoài EU với chính sách carbon ít nghiêm ngặt hơn. Tuy nhiên, việc khuyến khích đầu tư vào công nghệ loại bỏ carbon và đạt được lợi thế cạnh tranh ở thị trường EU có nhu cầu cacbon thấp, có thể thúc đẩy phong trào toàn cầu hướng tới loại bỏ carbon. Một số khu vực pháp lý khác (chẳng hạn như Hoa Kỳ) đã cho thấy ý định triển khai CBAM tương đương của riêng họ (Vương quốc Anh đã xác nhận rằng họ sẽ triển khai CBAM của họ vào năm 2027), tiếp tục loại bỏ các khách hàng tiềm năng đối với hàng hóa có lượng phát thải cao.
Ngoài ra, triển vọng về việc định giá carbon mới hoặc tích cực hơn ở các khu vực pháp lý khác, đặc biệt là các khu vực pháp lý nặng về xuất khẩu, có thể tăng lên. Các quốc gia có thể cập nhật các chính sách ứng phó với biến đổi khí hậu để giảm thiểu rủi ro rò rỉ carbon ra môi trường, duy trì khả năng tiếp cận thị trường và khả năng cạnh tranh cho thị trường cũng như ngành công nghiệp nội địa của chính họ. Khoản tín dụng dành cho thuế carbon tương đương được áp dụng tại các khu vực pháp lý khác trong EU CBAM có thể thúc đẩy hơn nữa các quốc gia cập nhật chính sách carbon của mình để đạt được lợi ích kinh tế trong nước.
Tuấn Hùng (PWC, NIPFP, Aldelphi, KPMG)
