Nhu cầu lớn về nguồn nhân lực
Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, chuyển dịch năng lượng từ các nguồn hóa thạch sang năng lượng tái tạo trở thành một nhiệm vụ cấp bách và chiến lược đối với mọi quốc gia mong muốn phát triển bền vững, trong đó có Việt Nam.
Tại Việt Nam, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách và quy hoạch quan trọng nhằm định hướng phát triển năng lượng tái tạo. Gần đây nhất, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh được Chính phủ phê duyệt cũng nêu rõ yêu cầu phát triển tối đa nguồn điện từ năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối…), tiếp tục gia tăng tỷ trọng của năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện và điện năng sản xuất.
Thực tiễn nhu cầu về năng lượng tái tạo ngày càng lớn tại Việt Nam cùng với sự dịch chuyển năng lượng theo xu thế “xanh hoá” đang tạo ra những yêu cầu cấp bách về nguồn nhân lực hoạt động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.
Tuy nhiên, theo thống kê từ Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA), Việt Nam mới có khoảng 30.000 – 35.000 lao động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, trong đó chỉ khoảng 10 – 15% có đào tạo chuyên sâu. Hiện tại, nhiều dự án năng lượng tái tạo trong nước đang phải “tự đào tạo” đội ngũ tại chỗ, chủ yếu bằng kinh nghiệm thực tế.
Nhiều trường đại học mới chỉ bắt đầu xây dựng chuyên ngành hoặc module về năng lượng tái tạo, trong khi các mảng then chốt như: Thiết kế và vận hành gió ngoài khơi (offshore wind); Tích trữ năng lượng (pin lithium-ion, thủy điện trữ năng); Quản lý lưới điện thông minh (smart grid, SCADA, IoT); Dự báo sản lượng tái tạo theo mô hình khí tượng… thì gần như chưa có chương trình đào tạo chính quy.
Chia sẻ về vấn đề này, bà Nghiêm Thị Ngoan, Cố vấn của Chương trình Hỗ trợ năng lượng GIZ cho biết, quá trình phát triển năng lượng tái tạo ở Việt Nam trong những năm tới theo Quy hoạch Điện VIII và Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh không chỉ mang ý nghĩa bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia và thực hiện cam kết giảm phát thải, mà còn mở ra một thị trường việc làm khổng lồ cho lao động trong nước.
Hiện nay, toàn ngành điện đang sử dụng khoảng 300.000 lao động toàn thời gian thì đến năm 2035, con số này có thể tăng lên tới 500.000, trong đó ít nhất 50% đến từ các dự án năng lượng tái tạo. Điều này có nghĩa là, Việt Nam cần khoảng 200.000 nhân lực cho ngành điện, ít nhất là tới năm 2035.
Đặc biệt, riêng điện mặt trời và điện gió được dự báo sẽ tạo ra hàng trăm nghìn cơ hội việc làm, không chỉ trong lĩnh vực xây dựng, sản xuất thiết bị mà còn mở rộng sang các ngành dịch vụ tài chính, ngân hàng, tư vấn kỹ thuật, công nghệ.
Đây là một sự dịch chuyển quan trọng, bởi cơ hội việc làm không chỉ giới hạn trong phạm vi công nhân kỹ thuật mà còn bao trùm các vị trí chuyên gia, kỹ sư, nhà quản lý, tạo động lực nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam. Quan trọng hơn, những cơ hội này sẽ giúp bù đắp phần lớn sự suy giảm việc làm trong ngành than và điện than, vốn đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt và tỷ lệ nghỉ việc cao.
“Như vậy, năng lượng tái tạo không chỉ là giải pháp cho một nền kinh tế xanh mà còn là chìa khóa để xây dựng một thị trường lao động hiện đại, tạo ra hàng nghìn việc làm mới, góp phần ổn định sinh kế cho người lao động, đặc biệt là tại các địa phương có dự án được triển khai”, bà Nghiêm Thị Ngoan cho hay.
Đồng bộ các giải pháp, nâng cao chất lượng nhân lực
Cũng theo bà Nghiêm Thị Ngoan, trong bối cảnh năng lượng tái tạo đang phát triển nhanh, yêu cầu về nhân lực chất lượng cao ngày càng cấp thiết. Để đáp ứng, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, từ việc điều chỉnh chính sách đào tạo đến sự tham gia chủ động của doanh nghiệp.
Trước hết, hệ thống giáo dục nghề nghiệp và đại học phải sớm tích hợp các ngành, chuyên đề về điện gió, điện mặt trời, hydrogen, lưu trữ năng lượng vào chương trình giảng dạy, đồng thời tăng cường hợp tác với doanh nghiệp để sinh viên có điều kiện thực hành.
Bên cạnh đó, cần có các chương trình đào tạo ngắn hạn, bồi dưỡng lại cho lực lượng lao động từ ngành than, điện than để họ có thể chuyển đổi nghề một cách thuận lợi. Doanh nghiệp năng lượng tái tạo cũng phải đóng vai trò quan trọng trong việc đầu tư cho đào tạo nội bộ, xây dựng các trung tâm huấn luyện, liên kết với các viện nghiên cứu quốc tế để cập nhật công nghệ mới.
Về phía Nhà nước, cần hoàn thiện khung chính sách khuyến khích phát triển nguồn nhân lực, từ hỗ trợ tài chính cho đào tạo đến ban hành chuẩn nghề quốc gia trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.
“Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, cơ sở đào tạo và doanh nghiệp, Việt Nam mới có thể xây dựng được một lực lượng nhân lực đủ mạnh, đủ trình độ để nắm bắt cơ hội việc làm, bảo đảm quá trình chuyển dịch năng lượng diễn ra bền vững và công bằng”, bà Nghiêm Thị Ngoan cho hay.
Từ góc độ của các trường đại học, TS Hoàng Trung Kiên, Trưởng khoa Khoa Công nghệ và Kỹ thuật ứng dụng (Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội) cho rằng, việc tăng cường đào tạo sinh viên các ngành liên quan tới công nghệ, năng lượng tái tạo trong nhà trường sẽ góp phần tạo nguồn nhân lực chất lượng, có kinh nghiệm nghiên cứu, có khả năng cập nhật những công nghệ mới.
Sau khi tốt nghiệp các ngành này, sinh viên có nhiều cơ hội việc làm, như làm việc tại các công ty điện lực, tham gia vào các tổ chức nghiên cứu, tổ chức thuộc chính phủ hoặc phi chính phủ liên quan đến điện lực và năng lượng tái tạo.
Ngoài ra, sinh viên cũng có thể làm việc trong các doanh nghiệp để thực hiện quản lý dự án, thiết kế, thi công lắp đặt và vận hành thuộc ngành kỹ thuật điện nói chung và lĩnh vực năng lượng tái tạo nói riêng. Việc trở thành giảng viên trong các trường đại học, cao đẳng chuyên về ngành năng lượng và các ngành liên quan cũng là một lựa chọn hấp dẫn.
Tuy nhiên, để quá trình đào tạo có hiệu quả, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực năng lượng tái tạo và nhà trường để chương trình đào tạo của ngành được thực tế, phù hợp với xu thế.
Theo Báo cáo hàng năm về năng lượng tái tạo và việc làm do Cơ quan Năng lượng tái tạo quốc tế (IRENA) phối hợp Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) thực hiện, số lượng việc làm trên toàn thế giới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo đã vượt mốc 16 triệu người từ năm 2023 (tăng 18% so với năm 2022) và đang có xu hướng tăng lên rất mạnh mẽ trong thời gian gần đây.
Phong Lâm
