Trao đổi với KTSG Online, ông Lê Thanh Tùng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao giảm phát thải khí nhà kính đã đi đến giai đoạn góp ý cuối cùng của các địa phương. “Bây giờ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn có trách nhiệm hoàn chỉnh để trình Chính phủ thông qua”, ông nói.
Theo đó, để giảm phát thải khí nhà kính từ quá trình sản xuất lúa nhằm hiện thực hoá mục tiêu của đề án nêu trên, ngoài việc áp dụng quy trình kỹ thuật canh tác thì việc thu gom rơm rạ đưa ra khỏi đồng ruộng để xử lý cũng cần phải đẩy mạnh thực hiện.
Rơm rạ phát sinh 50 triệu tấn khí độc
Ông Tùng cho biết, Việt Nam sản xuất khoảng 43 triệu tấn lúa mỗi năm với lượng rơm rạ phát sinh khoảng 47 triệu tấn. Trong đó, có khoảng 24 triệu tấn lúa được sản xuất từ khu vực ĐBSCL, phát sinh khoảng 26-27 triệu tấn rơm rạ. “Điều tra gần đây của Trường Đại học Cần Thơ cho thấy có khoảng 70% lượng rơm rạ được xử lý bằng cách đốt trên đồng và vùi vào đất, 30% được thu gom sử dụng”, ông Tùng cho biết.
Trong 30% lượng rơm rạ được thu gom sử dụng, có khoảng 30% dùng cho mục đích trồng nấm rơm; 35% sử dụng phủ gốc cây trồng và đệm lót để vận chuyển cây ăn trái; 25% phục vụ chăn nuôi gia súc và 10% được sử dụng vào các mục đích khác.
Theo ông Tùng, việc đốt rơm trên đồng ruộng gây lãng phí tài nguyên, dinh dưỡng, ô nhiễm môi trường, làm giảm đa dạng sinh học và biến đổi thành phần cơ giới của đất. “Trong khi đó, việc vùi rơm rạ vào đất có thể giải quyết được vấn đề về dinh dưỡng nhưng có thể chưa giải quyết được vấn đề ngộ độc hữu cơ, làm tăng phát thải khí nhà kính”, ông cho biết.
Ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cho biết tập quán canh tác của nông dân là sau khi thu hoạch lúa, lượng rơm rạ ngoài đồng được xử lý bằng cách đốt bỏ, nhưng việc này đã tạo ra một lượng phát thải rất lớn. “Các đơn vị của chúng tôi nghiên cứu, với 40 triệu tấn rơm rạ khi đốt sẽ phát thải ra môi trường khoảng 50 triệu tấn khí thải”, ông Nam cho biết.
Ông Cao Đức Phát, Chủ tịch Hội đồng quản lý Viện Nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI), tại hội thảo “Quản lý rơm rạ theo hướng nông nghiệp tuần hoàn và phát thải thấp ở ĐBSCL” được tổ chức hôm 13/7 ở tỉnh Hậu Giang cho biết, cùng với lượng lúa được sản xuất hàng năm khoảng 43 triệu tấn thì lượng rơm rạ phát sinh cũng khá nhiều. “Tuy nhiên, lượng sinh khối này chưa được sử dụng tốt, đang gây ra một số tác hại về môi trường”, ông Phát cho biết và dẫn chứng, trên đường di chuyển từ Cần Thơ xuống Hậu Giang (quốc lộ 61C) ông đã chứng kiến việc người dân đốt đồng gây ô nhiễm môi trường, mất chất dinh dưỡng và ảnh hưởng đến đa dạng sinh học.
Theo ông Phát, sản xuất nông nghiệp ở Việt Nam chiếm 13% tổng lượng phát thải khí nhà kính, trong đó, ngành hàng lúa gạo chiếm khoảng 30% lượng phát thải của ngành nông nghiệp.
Tăng thu nhập cho người nông dân khi đưa rơm rạ ra khỏi đồng ruộng
Từ thực trạng nêu trên, ông Phát cho rằng, cần có chính sách và hướng dẫn để quản lý rơm rạ ở ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung theo hướng nông nghiệp tuần hoàn và phát thải thấp để tăng thu nhập cho nông dân và các đối tác có liên quan, góp phần thực hiện cam kết của Việt Nam với thế giới trong giảm phát thải khí nhà kính.
Theo ông Phát, thời gian gần đây, IRRI đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các địa phương và đối tác tư nhân thực hiện phân tích chuỗi giá trị để xây dựng mô hình sản xuất, kinh doanh lúa chất lượng cao phát thải thấp, trong đó, quan tâm đến khâu quản lý rơm rạ. “Các hoạt động này của IRRI nhằm tiếp tục hỗ trợ ngành nông nghiệp thực hiện chủ trương tái cơ cấu ngành lúa gạo theo hướng nâng cao giá trị, phát triển bền vững, đặc biệt, ủng hộ triển khai đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở ĐBSCL”, ông cho biết.
Ông Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL, cho biết, từ những năm 2000 đơn vị này đã đẩy mạnh nghiên cứu sử dụng rơm rạ và đã xây dựng xong quy trình chế biến rơm rạ thành phân bón. “Chúng tôi đã sử dụng nguồn phân bón này để bón lại xuống đồng ruộng ở những vụ khác nhau để xem mức độ bền vững của mô hình”, ông nói và cho biết việc sử dụng phân từ rơm rạ giúp năng suất ruộng lúa tăng 10-15% so với ruộng bón 100% NPK.
Theo ông Thạch, việc chế biến rơm rạ thành phân bón tuy mang lại hiệu quả nhưng chưa nâng cao được giá trị vì chu trình tuần hoàn còn thấp. “Nên chăng, chúng ta sử dụng rơm rạ trồng nấm và sau khi thu hoạch nấm xong, thì dùng giá thể đó chế biến thành phân thì sẽ hiệu quả hơn vì chu trình tuần hoàn cao hơn, đem lại giá trị tốt hơn”, ông gợi ý.
Tuy nhiên, vấn đề lo ngại của ông Thạch, đó là lượng rơm rạ phát sinh ở những thời điểm thu hoạch gặp mưa bão sẽ rất khó khăn trong việc thu gom để sử dụng. Nếu phải có người xới lên, phơi khô rồi cuộn thì hiệu quả kinh tế của việc thu gom rơm rạ sẽ không cao.
“Trong khi đó, rơm rạ ở vụ hè thu là vụ bà con nông dân sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật (thuốc trừ nấm bệnh), cho nên, nếu đem rơm rạ này trồng nấm thì năng suất sẽ thấp”, ông Thạch cho biết. Theo ông, nên có quy trình quản lý từ vùng sản xuất an toàn, tiêu chuẩn rõ ràng để nông dân an tâm sử dụng rơm trồng nấm.
Liên quan đến việc thu gom rơm rạ, ông Nguyễn Hồng Thiện, Giám đốc Công ty TNHH MTV Tư Sang, cho biết hiện đơn vị này và nhiều công ty khác đã có các dòng máy có thể cuộn được cả rơm ướt và rơm khô, giúp giải quyết tốt nguồn rơm phát sinh trong vụ hè thu với điều kiện mưa bão một cách dễ dàng.
“Còn về sản xuất phân bón từ rơm, trong quá trình phát triển mới, chúng tôi cũng đã bắt nhịp theo nhu cầu thị trường, chế tạo thành công máy trộn phân hữu cơ từ rơm”, ông cho biết và thông tin sắp tới đơn vị này cũng liên kết với ngành nông nghiệp, hợp tác xã, viện, trường để nắm bắt được nhu cầu và công nghệ để phát triển sản phẩm phục vụ vấn đề sử dụng rơm rạ.
Để hiện thực hoá vấn đề nêu trên, ông Thiện đề xuất Chính phủ nên có chính sách hỗ trợ cho nhiều thành phần, bao gồm doanh nghiệp để nghiên cứu, đầu tư sản phẩm mới phục vụ nhu cầu của người dân; hỗ trợ hợp tác xã đầu tư thiết bị sản xuất…
Ông Lê Thanh Tùng, Phó cục trưởng Cục Trồng trọt, cho rằng chất lượng rơm rạ của những giống lúa khác nhau hay mô hình sản xuất khác nhau (như sản xuất lúa theo tiêu chuẩn SRP- Sustainable Rice Platform) hay lúa hữu cơ, thì chất lượng rơm cũng khác nhau. “Do đó, khi sử dụng rơm ở mô hình bình thường và rơm từ mô hình sản xuất an toàn thì giá trị là khác nhau”, ông nói. Theo ông, có thể đưa ra tiêu chuẩn cho rơm.
Khi rơm rạ được thu gom và đưa ra khỏi đồng ruộng để phát triển những lĩnh vực khác có liên quan có thể giúp mang lại thu nhập cao hơn cho người nông dân, thay vì đốt bỏ hoặc vùi vào đất. Điều này, cũng giúp giải quyết được câu chuyện phát thải khí nhà kính để tiến tới thực hiện cam kết của Chính phủ về ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó có mục tiêu phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Trung Chánh
