Trong bối cảnh cam kết phát thải ròng bằng không (Net Zero) vào năm 2050 của Việt Nam tại COP26 không chỉ là một mục tiêu tham vọng, mà đã trở thành một mệnh lệnh sống còn. Nhưng làm thế nào để biến “lời hứa” với tương lai thành hiện thực khi thách thức ngày càng lớn? Việt Nam cần những chiến lược đột phá nào để vượt qua sóng dữ, kiến tạo một tương lai bền vững?
Nồng độ CO2 trung bình toàn cầu đã vượt 430 PPM vào tháng 5/2025, theo Viện Hải dương học Scripps thuộc Đại học California San Diego. Điều này đồng nghĩa cứ một triệu phân tử khí trong khí quyển thì có hơn 430 là CO2, con số không tưởng vài thập kỷ trước.
Con số 430 PPM là một thách thức hướng tới hành trình Net Zero của Việt Nam, để có một góc nhìn sâu sắc và phản biện về vấn đề này Tạp chí Kinh tế Môi trường đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Trương Mạnh Tiến, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam về các giải pháp đột phá, từ chính sách đến công nghệ, để Việt Nam giữ vững cam kết với tương lai.
Nồng độ khí CO2 ngày càng báo động
Thưa PGS.TS Trương Mạnh Tiến, con số 430 ppm có ý nghĩa như thế nào dưới góc nhìn của một nhà khoa học đã theo dõi vấn đề này trong nhiều thập kỷ? Và nó đặt ra áp lực cụ thể gì cho một quốc gia dễ bị tổn thương như Việt Nam?
PGS.TS Trương Mạnh Tiến: – Việc nồng độ CO2 vượt qua ngưỡng 430 ppm là một báo động đỏ nghiêm trọng đối với toàn nhân loại. Cách đây vài thập kỷ, các nhà khoa học còn tranh cãi liệu ngưỡng 400 ppm có phải là giới hạn nguy hiểm không. Giờ đây, con số này đã bị vượt xa.
Hiện nay, CO2 khí nhà kính chiếm khoảng 75% tổng phát thải toàn cầu. Khi nồng độ CO2 tăng, nhiệt độ trung bình toàn cầu cũng tăng theo. Điều này đồng nghĩa với các hiện tượng thời tiết thất thường, nước biển dâng, băng tan, axit hóa đại dương… diễn ra nhanh và khó kiểm soát hơn.
Với Việt Nam – một quốc gia ven biển, khí hậu nhiệt đới gió mùa, có hơn 3.260km đường bờ biển và hàng chục triệu người sống bằng nông nghiệp, thủy sản thì mức CO2 430 ppm không chỉ là con số, mà là mối đe dọa hiện hữu tới phát triển bền vững và an sinh xã hội.
Việt Nam đã có một cam kết rất mạnh mẽ về Net Zero. Nhưng nếu nhìn vào thực tế, từ chính sách đến triển khai, ông đánh giá chúng ta đang thực sự ở đâu trên lộ trình đầy tham vọng này?
Tôi phải nhấn mạnh rằng Việt Nam là một trong những quốc gia có cam kết mạnh mẽ nhất trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt khi Thủ tướng trực tiếp tuyên bố mục tiêu Net Zero tại COP26.
Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng than trong sản xuất điện của Việt Nam vẫn còn cao, chiếm hơn 30%. Công nghiệp nặng, giao thông và đô thị hóa nhanh đang tạo áp lực lớn lên môi trường. Một số chính sách thúc đẩy năng lượng tái tạo đã được ban hành, nhưng chưa ổn định, thiếu lộ trình dài hơi và chưa giải được “bài toán chi phí”.
Bên cạnh đó, các địa phương và doanh nghiệp vẫn còn coi Net Zero là khái niệm “xa lạ” hoặc “vĩ mô”. Chúng ta chưa có cơ chế ràng buộc cụ thể, chưa có hệ thống giám sát – báo cáo phát thải minh bạch và thiếu lực lượng chuyên môn ở cấp địa phương.
Cần thay đổi tư duy phát triển từ gốc rễ
Dưới góc độ kinh tế môi trường, đâu là nguyên nhân sâu xa khiến quá trình chuyển đổi sang kinh tế carbon thấp của Việt Nam còn chậm chạp, thưa ông? Phải chăng chúng ta đang mắc kẹt trong một mô hình phát triển cũ?
Nguyên nhân sâu xa là nhiều địa phương còn xem nhẹ yếu tố môi trường, tài nguyên và phát thải. Điều này vô tình đẩy Việt Nam vào cái bẫy phát triển ngắn hạn.
Chúng ta cần hiểu rằng: Kinh tế môi trường không đi ngược lại tăng trưởng, mà là nền tảng để tăng trưởng bền vững. Không thể phát triển một nền kinh tế mà môi trường suy kiệt, khí hậu bất ổn, và chi phí khắc phục thiên tai, ô nhiễm ngày càng lớn.
Thời gian tới, tôi cho rằng Việt Nam cần thiết lập khung pháp lý mạnh mẽ cho thị trường carbon, tiến tới áp dụng thuế carbon và thúc đẩy hệ sinh thái kinh tế tuần hoàn. Phải có chính sách khuyến khích chuyển đổi năng lượng công bằng, đặc biệt với các địa phương phụ thuộc vào than, hoặc ngành nghề phát thải lớn.
Vậy theo ông, để thông điệp hướng tới Net Zero không chỉ là một khẩu hiệu đẹp mà trở thành kim chỉ nam hành động, đâu là những ưu tiên cấp bách nhất mà Việt Nam cần thực hiện ngay từ hôm nay?
Tôi rất tâm đắc với thông điệp này, bởi nó chạm đến trách nhiệm liên thế hệ. Chúng ta phải hành động ngay hôm nay để con cháu chúng ta ngày mai có một hành tinh đáng sống, một đất nước an toàn và thịnh vượng. Để hiện thực hóa điều này, chúng ta cần hành động ngay lập tức, với những bước đi cụ thể và đồng bộ.
Trước hết, cần giảm phát thải và bảo vệ môi trường phải trở thành tiêu chí bắt buộc trong mọi quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội, trong đánh giá thi đua và phê duyệt dự án. Tiếp theo, chúng ta cần hoàn thiện khung pháp lý, đặc biệt là xây dựng một thị trường carbon minh bạch, với cơ chế định giá carbon và tín chỉ carbon rõ ràng. Chính sách giá điện cho năng lượng tái tạo, nhất là điện gió ngoài khơi và công nghệ lưu trữ, cần được thiết kế đủ hấp dẫn và ổn định để thu hút đầu tư dài hạn.
Về tài chính, Việt Nam cần chủ động tiếp cận các nguồn vốn khí hậu quốc tế, đồng thời khuyến khích mạnh mẽ khu vực tư nhân đầu tư vào công nghệ xanh và kinh tế tuần hoàn. Công nghệ cũng là chìa khóa: chúng ta cần đầu tư mạnh vào các giải pháp như thu giữ, sử dụng và lưu trữ carbon, sản xuất hydro xanh, hay phát triển pin lưu trữ năng lượng quy mô lớn.
Cuối cùng, giáo dục đạo đức môi trường là kim chỉ nam dẫn lối cho nhân loại hành động ngay để bảo vệ Mẹ Trái đất. Hành tinh duy nhất đang duy trì sự sống cho muôn loài. Cần đưa biến đổi khí hậu, tiêu dùng xanh và lối sống carbon thấp vào chương trình giáo dục từ cấp phổ thông, đồng thời xây dựng những chiến dịch truyền thông sáng tạo, gần gũi để thay đổi nhận thức và hành vi của cộng đồng. Từ việc tiết kiệm năng lượng trong mỗi gia đình đến tái sử dụng và tái chế rác thải, mỗi hành động nhỏ đều góp phần tạo nên sự thay đổi lớn.
Cuộc đua Net Zero là một hành trình dài, nhưng cột mốc 430 ppm nhắc nhở rằng thời gian không còn nhiều. Mỗi cá nhân, tổ chức, và cộng đồng đều phải chung tay, bởi bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm, mà là điều kiện tiên quyết để bảo vệ sự sống của chính chúng ta.
Trân trọng cảm ơn PGS.TS Trương Mạnh Tiến!
Chỉ trong vòng một thập kỷ, nhân loại đã chứng kiến nồng độ CO2 tăng từ ngưỡng 400 ppm lên 430 ppm – một tốc độ gia tăng đáng báo động, vượt xa các dự báo bi quan nhất. Trong cuộc đua sinh tồn trước biến đổi khí hậu, Net Zero không còn là một lựa chọn, mà đã trở thành trách nhiệm sống còn. Thách thức lớn nhất không nằm ở công nghệ hay tài chính, mà là dám thay đổi tư duy, dám chấp nhận đánh đổi lợi ích ngắn hạn để kiến tạo một tương lai bền vững hay không? Nếu không hành động ngay hôm nay, cái giá phải trả sẽ không chỉ được đong đếm bằng tiền bạc, mà bằng chính tương lai của quốc gia và các thế hệ mai sau.
Hồng Phong
