Việt Nam đang đứng trước một lộ trình chuyển đổi xanh đầy tham vọng, với mục tiêu phát triển bền vững và đạt phát thải ròng bằng không. Để thực hiện các mục tiêu tăng trưởng xanh và ứng phó biến đổi khí hậu, Ngân hàng Thế giới (World Bank) ước tính Việt Nam cần một khoản đầu tư khổng lồ lên tới 365 tỷ đô la Mỹ trong giai đoạn từ nay đến năm 2030.
Con số này đặt ra câu hỏi lớn về nguồn lực, bà Nguyễn Thị Diệu Trinh – Phó Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối Ngoại, Bộ Tài chính – cho biết, theo phân tích, chỉ khoảng 30% có thể đến từ nội lực, còn lại 70% dự kiến sẽ phải huy động từ các tổ chức quốc tế và dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), trong đó FDI sẽ chiếm từ 40-50% trong tổng số 70% đó.
Mặc dù nhu cầu vốn rất lớn và cam kết chính trị rõ ràng, con đường tiếp cận tài chính xanh của Việt Nam vẫn còn đối mặt với nhiều rào cản. Bà Diệu Trinh chỉ ra rằng, chi phí chuyển giao công nghệ là rất lớn đối với các doanh nghiệp, đặc biệt là 90% doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) – vốn được coi là “siêu siêu nhỏ” theo tiêu chuẩn quốc tế về quy mô vốn và phạm vi hoạt động. Những doanh nghiệp này thường thiếu vốn, thiếu công nghệ và thiếu thông tin để thực hiện các sáng kiến xanh hóa sản xuất. Đáng chú ý, các ngân hàng thương mại đôi khi còn ngần ngại thẩm định và cho vay đối với DNNVV do sự phức tạp, tốn công sức, thiếu thông tin và cơ chế đảm bảo rủi ro. Thậm chí, ngay cả khi các đối tác phát triển cung cấp nguồn vốn ODA kèm điều kiện môi trường, khả năng hấp thụ của doanh nghiệp Việt Nam cũng là một thách thức.
Tuy nhiên, bà Diệu Trinh khẳng định rằng, từ góc độ của Bộ Tài chính, các giải pháp đang được tích cực tìm kiếm. Hiện tại, các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (World Bank) và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) đã có những gói vay hàng trăm triệu USD dành cho các ngân hàng thương mại Việt Nam để cung cấp vốn cho DNNVV tiếp cận, cho thấy một dư địa tài chính đáng kể đã có sẵn.
Ở bình diện dòng chảy quốc tế, các nguồn vốn dành cho Net Zero đang có những biến động lớn. Cuối tháng 8 vừa rồi, Liên minh Ngân hàng Net Zero (NZBA) do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn thông báo tạm dừng hoạt động, sau sự ra đi của một loạt nhà băng lớn. NZBA được thành lập vào năm 2021 do Liên Hợp Quốc tập hợp, là một nhóm các ngân hàng hàng đầu toàn cầu, cam kết điều chỉnh các hoạt động cho vay, đầu tư và thị trường vốn theo mục tiêu phát thải khí nhà kính bằng 0 vào năm 2050. NZBA mở rộng quy mô nhanh chóng từ 43 ngân hàng lên hơn 140, đại diện cho 74.000 tỷ USD vào năm 2024.
Tuy nhiên, từ cuối năm ngoái, làn sóng rời NZBA bắt đầu diễn ra, với tuyên bố đầu tiên từ Goldman Sachs. Chỉ vài tuần sau đó, loạt ngân hàng lớn Phố Wall gồm Wells Fargo, Bank of America, JPMorgan Chase, rồi đến các đối tác Canada cũng rời liên minh này. Và cuối cùng ngày 27/8 vừa qua, NZBA chính thức ngừng hoạt động.
Trả lời câu hỏi của phóng viên Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp về sự ảnh hưởng của nguồn vốn xanh dành cho Việt Nam trước những biến động toàn cầu như này, bà Diệu Trinh khẳng định, trong ngắn hạn, nguồn vốn quốc tế tài trợ cho Việt Nam chuyển đổi xanh chưa bị ảnh hưởng.
Theo bà Trinh, các biến động thế giới có độ trễ khi ảnh hưởng tới Việt Nam. Trong thời gian trước mắt, Việt Nam đang tận dụng những cam kết cũ và các quỹ tài chính khí hậu hiện có (đã cam kết chi). Ví dụ, Quỹ Khí hậu Xanh (Climate Fund) vẫn còn hơn 1 tỷ đô la Mỹ để giải ngân, tạo ra một “khoảng trống” mà các tổ chức quốc tế và Chính phủ Việt Nam đang nỗ lực khai thác.
Thời gian tới, Bộ Tài chính cũng sẽ đi khảo sát các thị trường tài chính ở châu Âu để tìm kiếm cơ hội huy động vốn qua thị trường chứng khoán hoặc phát hành trái phiếu quốc tế (green bonds), nhằm bù đắp cho sự suy giảm tiềm năng của ODA và thu hút đầu tư nước ngoài. Chính phủ cũng đang nghiên cứu các công cụ vay mới, sáng tạo hơn, với điều kiện phù hợp cho các nước đang phát triển, hợp tác với World Bank, ADB và các ngân hàng phát triển của Đức.
Ông Avinash Ranjan – Đại diện IFC, World Bank – cũng nhấn mạnh rằng không có thách thức về vốn tài trợ chuyển đổi xanh, mà thách thức nằm ở sự chuẩn bị và khả năng hấp thụ vốn. Các chính phủ châu Âu là một trong những nguồn tài trợ lớn nhất cho các giải pháp bền vững xanh. Ông cũng gợi ý Việt Nam có thể học hỏi từ kinh nghiệm của các quốc gia khác như Singapore và Nhật Bản, nơi chính phủ đưa ra các lợi ích thuế đáng kể khi sản xuất sử dụng 100% năng lượng tái tạo.
Rõ ràng, “lấy tiền ở đâu” cho chuyển đổi xanh vẫn là một câu hỏi lớn đối với những người làm thực hành xanh, đòi hỏi huy động nguồn lực từ chính phủ, FDI và thị trường tài chính. Tuy nhiên, với cam kết mạnh mẽ từ chính phủ trong việc mở rộng các công cụ tài chính, tìm kiếm cơ hội từ các thị trường quốc tế, và sự sẵn có của các quỹ và gói vay xanh, Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa tiền vốn để thúc đẩy hành trình chuyển đổi xanh của mình. Điều quan trọng là phải tăng cường sự sẵn sàng và khả năng hấp thụ vốn của doanh nghiệp để tận dụng tối đa những cơ hội này.
Quân Bảo
