Vật liệu cách nhiệt tốt, giảm nhiệt, giảm tiêu thụ năng lượng
Những ngày hè nóng đỉnh điểm đầu tháng 8/2025, người dân thủ đô Hà Nội “chịu trận” khi đây là tâm điểm nắng nóng. Nền nhiệt độ tăng cao tới 40 độ C do nhiều yếu tố khí hậu tác động cùng lúc, và tùy vào bề mặt môi trường xung quanh, nhiệt độ còn tăng cao hơn vài độ so với cơ quan khí tượng công bố.
Hệ quả là điều hòa và các thiết bị làm mát hoạt động hết công suất để giảm nhiệt cho không gian trong tòa nhà. Sản lượng điện tiêu thụ ngày 4/8 lập kỷ lục không chỉ tại Hà Nội, mà toàn miền Bắc và trên cả nước. Khi lưu thông trên đường vào giờ tan tầm, bất kì ai cũng có thểm cảm nhận không khí khô nóng, ngột ngạt và khó thở.
Theo các chuyên gia, vật liệu xây dựng có xu hướng giữ nhiệt lâu hơn so với cây cối hay các bề mặt tự nhiên khác, và cộng hưởng nhiệt giữa các tòa nhà khi mật độ xây dựng cao. Đây là một trong những nguyên nhân gây ra đảo nhiệt đô thị – hiện tượng khi khu vực đô thị có mức nhiệt cao hơn so với vùng ngoại ô hay nông thôn. Thông thường, các đảo nhiệt hình thành suốt cả ngày và trở nên rõ rệt hơn sau khi mặt trời lặn, do các bề mặt vật liệu xây dựng đô thị giải phóng nhiệt chậm.
Mặt khác, khí hậu nóng ẩm khiến nhu cầu tiêu thụ điện cho điều hòa, thông gió và chiếu sáng tại Việt Nam chiếm tỷ trọng rất cao trong vận hành tòa nhà. Nhiều nghiên cứu chỉ ra, nhiệt truyền qua lớp vỏ công trình (tường, mái, cửa) là nguyên nhân chính làm tăng mức tiêu thụ điện cho làm mát. Theo quy định hiện hành, các tòa nhà thương mại có tổng tiêu thụ năng lượng hằng năm từ 1.000 TOE (tấn dầu quy đổi) trở lên sẽ phải kiểm kê khí nhà kính và bắt buộc phải giảm phát thải.
Thạc sĩ Nguyễn Thị Tâm, Viện Vật liệu Xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết: Thực tế cho thấy, phần lớn năng lượng sử dụng trong công trình dùng để duy trì nhiệt độ thoải mái trong phòng. Do đó, cách nhiệt tòa nhà càng tốt thì năng lượng dùng cho sưởi ấm và làm mát càng giảm, mức tiết kiệm lên tới 30%.
Giải pháp hiệu quả nhất là cải thiện hiệu quả năng lượng thông qua lựa chọn và sử dụng vật liệu xây dựng cách nhiệt cho lớp vỏ, vừa giảm chi phí vận hành, vừa góp phần đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính. Nếu làm được điều này, việc duy trì nhiệt độ phòng ở 25 độ C (mức nhiệt giúp cơ thể thích nghi, tránh sốc nhiệt) sẽ đơn giản hơn.
Tháng 6/2025, Luật sửa đổi, bổ sung Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đã được Quốc hội thông qua và sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026. Một trong những điểm mới là quy định bắt buộc dán nhãn năng lượng với vật liệu xây dựng, thay vì chỉ khuyến khích như trước đây. Các đơn vị sản xuất phải dán nhãn cho vật liệu trước khi đưa ra thị trường, đảm bảo phù hợp với tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng quốc gia.
Số liệu từ Bộ Xây dựng, tổng phát thải khí nhà kính đối với sản xuất vật liệu xây dựng năm 2014 là 59,91 triệu tấn CO2 tương đương và năm 2022 là 101,89 triệu tấn CO2 tương đương, tức là tăng gần gấp đôi.
Đã có quy chuẩn, tiêu chuẩn cụ thể
Trong bối cảnh Việt Nam chưa có các bộ tiêu chí nhãn xanh/nhãn sinh thái/vật liệu xanh, các nhà đầu tư muốn xây dựng các công trình theo hướng giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng để đạt các chứng nhận công trình xanh, công trình cân bằng năng lượng sẽ có thêm sự lựa chọn. Bởi, một trong những điều kiện cơ bản là nguồn vật liệu xây dựng phải chứng minh được yếu tố thân thiện với môi trường, có xuất xứ nguồn gốc rõ ràng. Với nhà dân dụng, nhãn giúp người dân nhanh chóng nhận biết và lựa chọn vật liệu tiết kiệm năng lượng mà không cần kiến thức kỹ thuật chuyên sâu.
Thực tế, các tiêu chuẩn về sử dụng hiệu quả năng lượng đã được lồng ghép trong Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về các công trình xây dựng sử dụng năng lượng hiệu quả (QCVN 09:2017/BXD) của Bộ Xây dựng. Quy chuẩn áp dụng cho lớp vỏ bao che công trình, hệ thống thông gió và điều hòa không khí, hệ thống chiếu sáng, các thiết bị điện khác. Đặc biệt, quy chuẩn yêu cầu tất cả cửa sổ và tường kính phải đáp ứng hệ số hấp thụ năng lượng mặt trời (SHGC), nhằm giảm bức xạ nhiệt xâm nhập vào công trình. Bên cạnh đó, hệ thống tiêu chuẩn quốc gia TCVN cũng đã có những liên quan tới tính chất cách nhiệt trong công trình sử dụng năng lượng hiệu quả.
Ông Nguyễn Công Thịnh, Phó vụ trưởng Vụ Khoa học công nghệ, môi trường và Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết: Việt Nam có đủ căn cứ, năng lực để thực hiện quy định. Song, cần hoàn thiện khung pháp lý để đẩy nhanh công tác dán nhãn năng lượng cho vật liệu xây dựng. Hiện, Bộ Xây dựng đang nghiên cứu để trong một vài năm tới đưa ra định mức tiêu hao năng lượng cho việc sản xuất vật liệu xây dựng, chẳng hạn như xi măng, kính, vật liệu… Để từ đó, doanh nghiệp có cơ sở để giảm mốc tiêu hao năng lượng dưới ngưỡng tối đa.
Về cơ chế ưu đãi, theo báo cáo của ngân hàng Nhà nước, hiện có khoảng 47 tổ chức tín dụng, tổng dư nợ khoảng hơn 600 nghìn tỷ cho vay các dự án xanh. Chính phủ cũng vừa ban hành Tiêu chí phân loại cho dự án xanh, trong đó bao gồm cả các lĩnh vực của ngành xây dựng như tòa nhà, cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng. Như vậy, nếu doanh nghiệp đầu tư các giải pháp xanh, chuyển đổi công nghệ phát thải thấp, các dự án sẽ được ưu đãi theo chính sách của nhà nước.
Với việc kiểm toán năng lượng, trong lĩnh vực tòa nhà đã có quy chuẩn, quy trình kiểm toán. Đối với các cơ sở vật liệu cũng không phải vấn đề mới, bởi trước đây đã có yêu cầu các doanh nghiệp trọng điểm 3 năm phải kiểm toán được một lần, còn các doanh nghiệp thông thường có thể tự nguyện thực hiện.
“Các UBND các tỉnh phải tăng cường kiểm tra, thanh tra việc chấp hành quy định về năng lượng chứ không phải như trước đây, các quy định có nhưng việc đôn đốc và quyết tâm thực hiện còn mang tính chất khuyến khích nhiều quá”, ông Thịnh kiến nghị.
Tính đến hết năm 2024, Việt Nam có 559 dự án đã đạt chứng chỉ Công trình Xanh theo các chứng chỉ phổ biến như EDGE, LEED, LOTUS và Green Mark. Các dự án bao gồm các dự án về tòa nhà văn phòng, khách sạn, tòa nhà công nghiệp… với tổng diện tích sàn xây dựng là hơn 13 triệu m2. Thị trường vật liệu xây dựng xanh được cho là có nhiều tiềm năng do nhu cầu ngày càng cao, các nhà đầu tư đang hướng tới xanh hóa công trình nhằm tăng lợi thế cạnh tranh.
Khánh Ly
