Ngày 24/6, tại Hà Nội, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ NN-MT) phối hợp cùng Chương trình Đối tác chuyển dịch năng lượng Đông Nam Á (ETP – thuộc Văn phòng Dịch vụ dự án Liên hợp quốc) đã tổ chức cuộc họp tham vấn trong khuôn khổ hỗ trợ kỹ thuật “Xây dựng Chương trình hành động quốc gia về làm mát tại Việt Nam”.
Vòng lặp nhiệt độ tăng – dùng nhiều điều hòa – phát thải khí nhà kính
Hiện nay, 20% điện năng sản xuất ra trên thế giới được sử dụng cho nhu cầu làm lạnh và điều hòa không khí. Các nghiên cứu quốc tế chỉ ra, nếu không được kiểm soát, lượng phát thải khí nhà kính từ việc làm mát dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030 và gấp ba vào năm 2100.
Theo ông Tăng Thế Cường, Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu: Biến đổi khí hậu đang có diễn biến rất phức tạp. Theo báo cáo công bố tháng 1/2025 của Tổ chức Khí tượng thế giới, năm 2024 là năm nóng nhất trong lịch sử, nhiệt độ bất thường ở đất liền và bề mặt đại dương, nhiệt độ đại dương cao kỷ lục, cùng với những hiện tượng thời tiết cực đoan ảnh hưởng đến nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Việt Nam, nhiều tỉnh, thành phố ghi nhận mức nhiệt độ cao nhất trong lịch sử. Đặc biệt tại Đông Hà (Quảng Trị), nhiệt độ ngày 28/4/2024 đo được là 44 độ C – giá trị cao nhất từ năm 1976 đến nay.
Quá trình đô thị hóa nhanh trong thời gian qua đã làm gia tăng hiệu ứng “đảo nhiệt đô thị” (hiện tượng xảy ra khi nhiệt độ tại khu vực đô thị cao hơn đáng kể so với vùng nông thôn xung quanh), chênh lệch từ 3-5°C trong những ngày nắng nóng cao điểm. Nguyên nhân là do tỷ lệ che phủ thực vật thấp, mật độ xây dựng cao tại các khu vực đô thị, việc công trình sử dụng nhiều loại vật liệu hấp thụ nhiệt và do khu vực đô thị tập trung hoạt động sản xuất, sinh hoạt của cộng đồng đông dân cư.
Nhiệt độ tăng cùng với đô thị hóa dẫn đến tăng mạnh nhu cầu sử dụng các thiết bị làm mát. Tiêu thụ điện năng để làm mát hiện vào khoảng 71,4 TWh – chiếm 25,2% tổng tiêu thụ điện quốc gia và dự kiến tăng gấp ba lần vào năm 2050. Mặt khác, điều này còn dẫn đến gia tăng mạnh sử dụng các môi chất lạnh (chủ yếu dùng trong ngành công nghiệp làm mát) gây phá huỷ tầng ô-dôn và làm nóng lên toàn cầu.
“Từ đó đặt ra yêu cầu cấp bách đối với Chính phủ trong việc quản lý phát thải khí nhà kính và bảo vệ tầng ô-dôn, thực hiện các mục tiêu ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu” – ông Tăng Thế Cường nhấn mạnh.
Việt Nam đã tham gia Sáng kiến quản lý vòng đời các chất Fluorocarbon và tham gia Liên minh Tăng cường hiệu quả làm mát năm 2020; tham gia Cam kết làm mát toàn cầu năm 2023. Chính phủ đã ban hành Kế hoạch quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, chất gây hiệu ứng nhà kinh (QĐ 496/QĐ-TTg ngày 11/6/2024), trong đó đã đề ra nhiều nhiệm vụ, giải pháp làm mát ở khu vực đô thị và nông thôn và lộ trình triển khai các hành động làm mát bền vững. Lĩnh vực làm mát xanh được xác định là ngành có đóng góp trực tiếp trong việc thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính theo Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC).
Chương trình hành động quốc gia tổng thể và toàn diện
Hiện nay, Cục Biến đổi khí hậu đang tích cực hợp tác với các đối tác quốc tế như ETP, Ủy ban Kinh tế xã hội châu Á – Thái Bình Dương Liên hợp quốc (ESCAP), Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) để xây dựng Chương trình hành động quốc gia về làm mát (NCAP) tổng hợp và toàn diện cho Việt Nam. Ông Tăng Thế Cường cho biết: Chương trình sẽ giúp quản lý hiệu quả các chất được kiểm soát theo Nghị định thư Montreal về bảo vệ tầng ozone và các giải pháp về chuyển đổi sang công nghệ các-bon thấp, tiết kiệm năng lượng, làm mát bền vững. Điều này cũng góp phần thực hiện mục tiêu của NDC và hướng tới mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Ông John Robert Cotton, Phó Giám đốc Chương trình ETP nhấn mạnh, NCAP tập trung vào việc giảm phát thải khí nhà kính tại Việt Nam thông qua các hoạt động làm mát xanh, bền vững. Trong đó sẽ cần nhiều giải pháp làm mát đô thị, hỗ trợ các cộng đồng dễ tổn thương ở nông thôn và can thiệp vào chuỗi cung ứng thuốc, thực phẩm.
Thời gian qua, ETP và các đối tác đã đồng hành cùng Việt Nam, Indonesia, Phillipines trong quá trình chuyển dịch năng lượng, xây dựng tầm nhìn sử dụng năng lượng hiệu quả và tiết kiệm hơn. Việt Nam đang tiên phong với cam kết phát thải ròng bằng “0” và đã có lộ trình cụ thể. Riêng với lĩnh vực làm mát, NCAP được kỳ vọng sẽ tạo bước phát triển mới, thúc đẩy các ngành công nghiệp có liên quan xem đây như một trong những giải pháp cần thiết để giảm phát thải khí nhà kính.
Đại diện đơn vị tư vấn chia sẻ về Dự thảo NCAP, bà Nguyễn Thị Hồng Hạnh, Giám đốc Điều hành Công ty CP Tư vấn năng lượng và Môi trường (VNEEC) cho biết: NCAP được xây dựng trên cơ sở pháp luật hiện hành về biến đổi khí hậu, với cốt lõi là lộ trình tiêu thụ HFC phù hợp với Bản sửa đổi, bổ sung Kigali của Nghị định thư Montreal; Kế hoạch quốc gia về quản lý, loại trừ các chất làm suy giảm tầng ô-dôn, chất gây hiệu ứng nhà kính được kiểm soát.
NCAP dự kiến sẽ góp phần Giảm tiêu thụ điện khoảng 10 TWh vào năm 2030 và khoảng 69 TWh vào năm 2050 (tương đương sản lượng hàng năm của bốn nhà máy điện lớn). Nhờ đó, giúp giảm 97% lượng khí nhà kính trong lĩnh vực làm mát vào năm 2050 (dự kiến giảm 7,8 triệu tấn CO₂tđ vào năm 2030 và 20 triệu tấn CO₂tđ vào năm 2050). Khi kết hợp với lưới điện xanh hơn từ năng lượng tái tạo, lượng phát thải sẽ giảm mạnh hơn nữa so với mức hiện tại.
Tại buổi tham vấn, các ý kiến tập trung làm rõ những vấn đề nhằm bảo đảm tính khả thi của chương trình, dự báo nhu cầu làm mát quốc gia, lộ trình thực hiện cụ thể; đề xuất các sáng kiến hợp tác, chia sẻ tri thức, chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn nhân lực và các mô hình cộng đồng làm mát bền vững.
Khánh Ly
