Ngày hội làng nghề truyền thống Kim Bồng 2024 là dịp để người dân, du khách được trải nghiệm văn hóa làng Kim Bồng, xã Cẩm Kim, thành phố Hội An hơn 500 năm lịch sử. Tại đây, nhiều nghề truyền thống được tái hiện lại như nghề mộc, điêu khắc tre, đan thúng chai, dệt chiếu, đan túi cói, tráng mì Quảng… Trong đó, nét đẹp nghề mộc đã được thể hiện bởi các nghệ nhân làm nổi bật những giá trị của một nghề truyền thống vốn được gìn giữ qua nhiều thế hệ.
Giữ cách làm truyền thống
Nghệ nhân Huỳnh Sướng là truyền nhân của dòng họ với 13 đời kế nghiệp mộc Kim Bồng.
Ông Sướng cho biết Mộc Kim Bồng trước kia có hai dòng sản phẩm chính là đóng tàu thuyền, làm nhà và chạm khắc gỗ gia dụng. Đặc trưng vốn có là hoa văn mang dáng dấp mộc mạc, gần gũi như bờ tre, bến nước, con cò… không mang tính chất vua chúa, cung đình. Sau này khi du lịch bắt đầu phát triển, các sản phẩm lưu niệm hiện đại cũng được làng nghề bổ sung vào danh mục sản phẩm.
Cùng sự nổi tiếng của cái tên Huỳnh Ri – cha ruột ông Sướng, cơ sở của ông dường như là điểm đến đầu tiên của du khách tham quan làng mộc Kim Bồng. Xưởng mộc của ông Sướng chuyên làm các sản phẩm mộc gia dụng như bàn, ghế, tủ… Ngoài ra còn có các tác phẩm nghệ thuật như hoành phi, câu đối, tượng các vị thần phật theo tín ngưỡng dân gian của người Việt và các vật dụng lưu niệm khác. Giá của mỗi sản phẩm phụ thuộc vào kích thước, độ tinh xảo. Nhiều sản phẩm chỉ vài chục nghìn đồng nhưng cũng có sản phẩm lên đến vài nghìn đô la.
“Hiện nay các sản phẩm nghệ thuật, đồ lưu niệm hiện đại được ưa chuộng nhiều hơn do làng nghề được gắn với du lịch. Chúng tôi vẫn đẩy mạnh mặt hàng đó để đáp ứng nhu cầu của các du khách. Tuy nhiên, những sản phẩm đó vẫn được điêu khắc bằng nghệ thuật truyền thống. Dù có kết hợp công nghệ máy móc để hỗ trợ thì chỉ sử dụng một phần nhỏ. Hiện đại đến đâu cũng phải điêu khắc bằng nghệ thuật truyền thống”, ông Sướng tâm sự.
Cũng theo ông Sướng, hiện cơ sở của ông có hai đầu ra chính, là khách nước ngoài và khách nội địa. Hầu hết khách nước ngoài là du khách đến tham quan, đặt mua các mặt hàng lưu niệm. Còn dòng khách hàng nội địa là các cơ sở phân phối trong nước tại các tỉnh thành như TPHCM, Hà Nội, Đà Nẵng, Bình Định…
Một sản phẩm nghệ thuật mà ông Sướng rất tâm đắc là chiếc đinh hương chạm khắc 1.000 con rồng bằng hình ảnh cây tre. Ông đặt tên là “Cội nguồn” vì được khắc họa theo hình quả bầu, thể hiện truyền thuyết con Rồng cháu Tiên – trăm trứng nở trăm con; trên thân điêu khắc 1000 con rồng tre và các danh lam thắng cảnh nổi tiếng.
Đã có nhiều khách hàng ra giá hơn 3 tỉ đồng nhưng ông không bán, vì theo ông Sướng đây là một minh chứng cho danh tiếng vàng son của làng mộc Kim Bồng Hội An.
Là một trong những học trò của ông Huỳnh Sướng, xưởng mộc của ông Võ Đắc Thi với hơn 10 năm kinh nghiệm, cũng tiếng tăm không ít. Ông Thi luôn chú trọng giá trị truyền thống của mỗi sản phẩm. Xưởng của ông chuyên làm các sản phẩm mỹ nghệ như chùa Cầu, tranh cá chép, chạm khắc hình ảnh các con vật. “Đây cũng là những sản phẩm có lượng bán ra nhiều nhất. Ngoài ra còn có những sản phẩm đặt làm theo yêu cầu của khách hàng. Đầu ra hiện nay đã ổn định hơn nhờ có sự phát triển của du lịch cộng đồng và hình ảnh địa phương được quảng bá”, ông Thi cho hay.
Hiện nay các cơ sở mộc tại Kim Bồng hầu hết đều là học trò của ông Sướng, đều được truyền cảm hứng để kế nghiệp nghề truyền thống.
“Xanh hóa” để phát triển bền vững
Với lợi thế tiềm năng du lịch của địa phương, làng mộc Kim Bồng cũng được quan tâm, đầu tư trong quá trình mở rộng không gian phát triển du lịch Hội An. Tỉnh Quảng Nam đã có kế hoạch triển khai mô hình du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn giá trị văn hóa bản địa và hệ sinh thái tự nhiên tại làng mộc Kim Bồng. Xã Cẩm Kim còn có mô hình du lịch học tập cộng đồng được xây dựng trên cơ sở dự án “Phát triển các mô hình sinh kế cộng đồng bền vững kết hợp du lịch sinh thái để thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, góp phần bảo vệ đa dạng sinh học và các hệ sinh thái tại khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An” do Quỹ môi trường toàn cầu tài trợ.
Địa phương cũng khuyến khích các hộ gia đình của làng mộc Kim Bồng thực hiện các đề án về du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn hệ sinh thái để có được hướng phát triển du lịch bền vững, mang lại lợi ích về kinh tế – xã hội cho người dân – Ông Nguyễn Văn Lanh, Phó chủ tịch UBND thành phố Hội An, cho biết.
Để nghề mộc đi lên cùng với những đề án như vậy, người thợ làng mộc Kim Bồng cũng nghiên cứu, làm ra nhiều sản phẩm gốm mỹ nghệ phục vụ thương mại, du lịch. Đặc biệt hướng tới “xanh hóa’ quá trình chế tác sản phẩm để bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên.
Ông Sướng chia sẻ: “Vốn dĩ các sản phẩm thủ công của làng mộc đã thân thiện với môi trường rồi. Nay chúng tôi còn đẩy mạnh tái chế các loại gỗ, hơn nữa chuyển đổi sử dụng gỗ rừng trồng thay vì sử dụng gỗ tự nhiên để tránh tác động tới hệ sinh thái rừng tự nhiên”.
Ông Sướng cho biết, khi sử dụng gỗ rừng trồng cần phải kỹ lưỡng hơn. Người thợ phải biết cách xử lý gỗ vì gỗ rừng trồng rất dễ bị mối mọt.
Ngoài ra, các phương pháp đánh bóng thủ công và sử dụng nguyên liệu như dầu tự nhiên, và sơn gốc nước… cũng được thay thế cho chất liệu hóa học có hại cho môi trường. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu lượng chất thải và khí thải gây ô nhiễm mà còn tạo ra những sản phẩm an toàn và thân thiện với người tiêu dùng.
Đồng tình với điều này, ông Thi nói: “Tại những ngày hội làng nghề hay tại cơ sở mà du khách đến cũng được trực tiếp chứng kiến quá trình chế tác. Mình sẽ giải thích rõ nguồn gốc các loại gỗ cũng như các giai đoạn làm ra thành phẩm. Nếu dùng các hóa chất độc hại để tạo độ đẹp cho gỗ chắc chắn khách hàng sẽ biết ngay vì thường chúng sẽ có mùi hắc, không còn thơm mùi gỗ tự nhiên được”.
Chị Lương Mai, một du khách đến từ Quảng Bình, nói: “Đây là lần thứ hai tôi đến làng mộc, hôm nay may mắn đi đúng dịp đang có hội, được xem nhiều thợ điêu khắc. Tôi trước nay đã thích những sản phẩm thủ công mỹ nghệ rồi, nay đặc biệt thích sản phẩm của Kim Bồng vì chính sự tự nhiên, mộc mạc mà rất nghệ thuật. Nghe thợ nói là gỗ được sử dụng là gỗ rừng trồng, tôi thấy sản phẩm làm ra cũng để ở trạng thái tự nhiên nhất chứ không phủ màu hay phủ bóng nhiều. Tôi mua về làm quà cho đối tác vì thấy rất ý nghĩa”.
Những giá trị mà mộc Kim Bồng mang lại không chỉ thu hút người dân trong nước mà còn lan tỏa đến các du khách từ nước ngoài. “Tôi được xem trình diễn nghề thủ công, còn được hướng dẫn tự tay làm một tác phẩm nữa. Những con vật, tranh được làm từ gỗ rất đẹp. Gỗ ở đây thơm như mùi thảo mộc vậy. Nghe nói đây là sản phẩm lưu niệm gỗ nhưng mang ý nghĩa bảo vệ rừng và môi trường tự nhiên” – anh Jae Hyun, một du khách Hàn Quốc, nói khi tham quan làng mộc Kim Bồng.
Làng mộc Kim Bồng không chỉ thu hút du khách muốn khám phá văn hóa truyền thống mà còn đang cho thấy làng nghề truyền thống đi theo hướng phát triển bền vững của du lịch xanh và xây dựng kinh tế xanh.
Cáp Kim – Lệ Thành
