Tại Việt Nam, quá trình chuyển dịch sang nền kinh tế xanh đã được Chính phủ xác lập như một trong những trụ cột chiến lược dài hạn. Tuy nhiên, để hiện thực hóa những chiến lược đó, cần một hệ thống tài chính-ngân hàng đóng vai trò dẫn dắt, chủ động “bơm máu” cho các lĩnh vực then chốt như năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, nông nghiệp xanh,…
“Cú huých” khơi thông dòng vốn dài hạn
Tín dụng xanh, từ một khái niệm tưởng như xa lạ, đang dần trở thành một cấu phần chiến lược trong hoạt động ngân hàng. Không chỉ là công cụ tài chính, tín dụng xanh chính là “cú huých” thiết yếu để khơi thông dòng vốn dài hạn, thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tạo ra động lực phát triển kinh tế tuần hoàn và hướng tới phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050.
Trong báo cáo gần đây của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN), tính đến cuối tháng 3/2025, đã có 58 tổ chức tín dụng phát sinh dư nợ tín dụng xanh với tổng dư nợ đạt hơn 704.244 tỷ đồng, chiếm khoảng 4,3% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng bình quân của dư nợ tín dụng xanh giai đoạn 2017-2024 đạt hơn 21%/năm, vượt xa tốc độ tăng trưởng tín dụng chung của toàn ngành.
Đáng chú ý, hơn 70% trong số này tập trung vào các lĩnh vực năng lượng tái tạo, sản xuất sạch, quản lý chất thải và sử dụng tài nguyên bền vững. Trong đó, dư nợ công nghiệp xanh và công trình xây dựng xanh đạt khoảng 25.000 tỷ đồng, chiếm khoảng 3,7% tổng dư nợ tín dụng xanh. Các lĩnh vực được ưu tiên bao gồm năng lượng tái tạo (45%), nông nghiệp xanh (31%) và quản lý nước bền vững.
Phó Thống đốc Thường trực NHNN Đào Minh Tú cũng khẳng định: Thời gian qua, NHNN đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp hướng dòng vốn tín dụng vào các lĩnh vực xanh, thân thiện với môi trường, các ngành sản xuất carbon thấp. BIDV đã cho vay hơn 2 tỷ USD trong các dự án năng lượng gió và điện mặt trời ở các tỉnh miền trung, Tây Nguyên.
TPBank triển khai các gói tín dụng với lãi suất ưu đãi cho khách hàng cá nhân lắp đặt điện mặt trời áp mái, trong khi HDBank đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức tài chính quốc tế để mở rộng nguồn vốn xanh dài hạn. Agribank triển khai gói 10.000 tỷ đồng cho vay nông nghiệp hữu cơ, năng lượng tái tạo với lãi suất từ 3,5%/năm. ACB có gói 2.000 tỷ đồng dành cho các ngành thuộc danh mục xanh. VietinBank cũng triển khai các dự án xanh đạt gần 27.000 tỷ đồng từ sau Hội nghị COP26 đến nay…
Gỡ “nút thắt”
Mặc dù xu hướng là rõ ràng, nhưng thị trường tín dụng xanh ở Việt Nam vẫn đối mặt nhiều thách thức. Thứ nhất là vấn đề thiếu chuẩn hóa. Việt Nam chưa có một khung pháp lý hoàn chỉnh về khái niệm, tiêu chí phân loại dự án xanh. Đơn cử cho đến nay, vẫn chưa có nghị định hoặc hệ thống danh mục phân loại xanh cụ thể để làm cơ sở xác định dự án đủ điều kiện tín dụng xanh. Điều này khiến nhiều khoản vay tiềm năng không thể được thống kê hoặc tiếp cận đúng theo chính sách.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hữu Toàn, Chủ tịch Hội đồng Học viện Ngân hàng cho rằng, việc thiếu hệ thống tiêu chí rõ ràng khiến doanh nghiệp gặp khó khi tiếp cận nguồn vốn. Vì vậy, giới chuyên gia cho rằng Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ, từ thể chế, chính sách đến nguồn lực thực thi. Bài học từ EU hay Hàn Quốc cho thấy, một hệ thống phân loại xanh rõ ràng sẽ giúp thị trường phân biệt đâu là “xanh thực chất” và đâu là “greenwashing” (quảng cáo xanh), từ đó nâng cao độ tin cậy và minh bạch.
Nhằm góp phần hóa giải “nút thắt” pháp lý, ông Nguyễn Tuấn Quang – Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, mới đây Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã trình Thủ tướng Chính phủ xem xét ban hành các tiêu chí môi trường và việc xác nhận đối với dự án được cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh.
Quyết định này khi được ban hành sẽ quy định rõ các tiêu chí môi trường, làm căn cứ để các dự án tiếp cận nguồn vốn tín dụng xanh và trái phiếu xanh, đồng thời bổ sung tiêu chí cho các dự án sản xuất xanh theo yêu cầu của thị trường xuất khẩu.
Dự kiến sẽ có 45 loại hình dự án đầu tư thuộc 7 lĩnh vực được xác nhận đáp ứng tiêu chí môi trường để cấp tín dụng xanh, phát hành trái phiếu xanh. Trong khi đó, Tiến sĩ Michaela Baur, Giám đốc Tổ chức Hợp tác phát triển Đức (GIZ) tại Việt Nam, khuyến cáo, phân loại xanh là yếu tố then chốt để định hướng các dòng vốn hướng tới tăng trưởng xanh và giúp Việt Nam tiếp cận nguồn tài chính xanh toàn cầu.
Theo bà Michaela Baur, từ năm 2017, theo ủy thác của Chính phủ Đức, GIZ đã hỗ trợ NHNN xây dựng “Báo cáo thống kê tín dụng xanh”. Đây được xem là phiên bản sơ khởi của một hệ thống phân loại xanh dành riêng cho ngành ngân hàng, nhằm theo dõi và thúc đẩy các hoạt động tín dụng xanh.
Ngoài ra, một điểm nhấn quan trọng là NHNN và tổ chức IFC vừa cho ra mắt sổ tay “Hệ thống quản lý rủi ro môi trường-xã hội trong hoạt động cấp tín dụng” do hai bên hợp tác biên soạn và được xây dựng theo các thông lệ quốc tế nhằm hỗ trợ tổ chức tín dụng (TCTD) áp dụng tiêu chuẩn ESG trong hoạt động tín dụng, thúc đẩy mục tiêu tài chính bền vững.
Theo Phó Thống đốc NHNN Đào Minh Tú, đây sẽ là tài liệu tham khảo có tính thực tiễn cao, giúp các TCTD tăng cường quản lý rủi ro theo các thông lệ quốc tế tốt nhất. Như vậy, Việt Nam đang ở thời điểm bản lề của quá trình chuyển đổi mô hình tăng trưởng. Nếu tiếp tục lệ thuộc vào mô hình phát triển “nâu”, tức tiêu tốn tài nguyên, phát thải cao, chúng ta sẽ bị tụt lại trong cuộc đua toàn cầu.
Ngược lại, nếu biết tận dụng vai trò của tín dụng xanh như một đòn bẩy tài chính chiến lược, nền kinh tế Việt Nam sẽ có cơ hội bứt phá, không chỉ về tăng trưởng GDP mà còn về chất lượng sống, uy tín quốc tế và sự phát triển dài hạn. Trong bức tranh đó, ngành ngân hàng phải đi đầu, không chỉ là người cấp vốn mà còn là người dẫn dắt thay đổi tư duy thị trường. Chính các ngân hàng với vai trò huyết mạch của nền kinh tế sẽ quyết định dòng vốn chảy vào đâu, nuôi dưỡng điều gì và hình thành mô hình phát triển nào cho tương lai.
Mặc dù vậy, nỗ lực riêng của ngành ngân hàng là chưa đủ. Theo bà Hà Thu Giang – Vụ trưởng Vụ Các ngành kinh tế (NHNN), việc khơi thông tín dụng xanh còn đòi hỏi sự phối hợp giữa các bộ, ngành để hoàn thiện chính sách, xây dựng lộ trình hỗ trợ các ngành xanh (thuế, vốn, kỹ thuật) và phát triển thị trường trái phiếu xanh, quyền phát thải carbon. Các tổ chức tín dụng cũng cần tiếp cận nguồn vốn quốc tế để cung cấp các khoản vay dài hạn, lãi suất ưu đãi,…
Hồng Anh
