Chiến lược của Trung Quốc
Do điều kiện địa lý, khí hậu và tính chất xã hội học khác nhau, nên mỗi quốc gia đối mặt vấn đề ô nhiễm không khí do nhiều nguồn phát thải và ở những mức độ khác nhau. Tăng trưởng kinh tế nhanh chóng, dân số tăng và số lượng xe cơ giới tăng vọt được xem là nguyên nhân đã gây áp lực lớn lên môi trường của thành phố Bắc Kinh (Trung Quốc), đặc biệt là chất lượng không khí. Từng phải vật lộn với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng, Bắc Kinh đã có những bước tiến đáng kể trong những năm qua để cải thiện tình trạng này.
Theo bài viết của tác giả Noor Alam thuộc tổ chức Chính quyền địa phương vì sự bền vững (ICLEI), một mạng lưới bao gồm các địa phương và khu vực cam kết phát triển đô thị bền vững, Bắc Kinh đã triển khai một loạt các chương trình kiểm soát ô nhiễm không khí toàn diện để chống lại cuộc khủng hoảng ô nhiễm này. Những chiến dịch tại Trung Quốc gồm nhiều biện pháp nhắm vào các nguồn ô nhiễm khác nhau. “Trọng tâm của sự thay đổi này nằm ở quyết tâm trong việc ủng hộ việc mở rộng đường sắt đô thị, chuyển mình từ một đô thị lấy ô-tô làm trung tâm sang phương tiện công cộng di chuyển bền vững”, Noor Alam phân tích.
Năm 2016, chính quyền Bắc Kinh thiết lập một mạng lưới giám sát bụi mịn PM2.5 dày đặc, với hơn 1.000 cảm biến phân bổ trên khắp thành phố. Mạng lưới này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định chính xác các khu vực và thời điểm có lượng khí thải cao. Chính quyền đồng thời thực hiện những Kế hoạch 5 năm đầy tham vọng, từ các giai đoạn 2001-2006 tới 2011-2016, kết hợp tăng trưởng kinh tế với quản lý môi trường.
Theo bài viết về chuyển đổi ô-tô của Bắc Kinh của hai tác giả Tao Yuan và Peter Newman năm 2018, đăng trên Nguồn lưu trữ mở về khoa học xã hội (SSOAR), chính quyền đã bắt tay vào hành trình định hình lại cơ cấu giao thông sâu sắc. “Sự chuyển đổi này bao gồm việc sắp xếp lại thứ tự ưu tiên đầu tư, giảm phát triển đường cao tốc, chuyển trọng tâm tập trung vào giao thông công cộng và khôi phục những thiết kế đô thị truyền thống của Trung Quốc – các trung tâm đi bộ và hành lang tuyến tính giao thông công cộng với các mô hình sử dụng hỗn hợp dày đặc”, nghiên cứu chỉ ra. Kết quả là sử dụng phương tiện cá nhân đã giảm mạnh khi Bắc Kinh áp dụng giao thông công cộng, xe đạp và xe điện, định hình lại bối cảnh giao thông của thành phố.
Hành trình chống ô nhiễm không khí không chỉ bao gồm việc hạn chế khí thải từ ô-tô mà còn thông qua một loạt chính sách toàn diện hướng tới “bầu trời trong lành hơn”, như sáng kiến Khu vực phát thải thấp (LEZ), nhằm mục đích giảm ô nhiễm và nâng cao chất lượng không khí trong phạm vi ranh giới địa lý được xác định. LEZ hạn chế các phương tiện gây ô nhiễm tiếp cận những khu vực nhất định, thúc đẩy các cơ sở công nghiệp tuân thủ khí thải nghiêm ngặt… Chưa hết, thành phố còn tập trung giảm tiêu thụ than bằng cách đóng cửa các khu công nghiệp nội thành và cải thiện hệ thống sưởi ấm, hướng dẫn người dân sử dụng biện pháp thay thế.
Thành công của chính quyền thành phố Bắc Kinh không chỉ giới hạn bên trong ranh giới của thành phố. Thành phố đã tích cực phối hợp các biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí với những vùng phụ cận, chẳng hạn như khu vực Bắc Kinh-Thiên Tân-Hà Bắc, nhằm cải thiện đáng kể chất lượng không khí trong khu vực rộng lớn hơn này. Nồng độ PM2.5 trung bình hằng năm tại các khu vực này đã giảm gần 25% trong giai đoạn 2013-2017, theo số liệu của Chương trình Môi trường LHQ (UNEP) năm 2019.
Mặc dù thủ đô của Trung Quốc đã đạt được những bước tiến đáng kể nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Mức PM2.5 trung bình vẫn cao gấp 6 lần so hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và sự cải thiện trong năm 2021-2022 một phần là nhờ các biện pháp được thực hiện cho Thế vận hội mùa đông. Chi phí cho các hoạt động giảm ô nhiễm cũng liên tục gặp trở ngại, đặt ra yêu cầu phải có phương pháp tiếp cận hiệu quả hơn về chi phí.
Chống đốt rác lộ thiên
Các quốc gia Nam Á như Bangladesh, Ấn Độ, Nepal, Pakistan… đã và đang trải qua giai đoạn gia tăng đáng lo ngại về ô nhiễm bụi mịn kể từ năm 2000, theo bảng xếp hạng Chỉ số chất lượng không khí (AQLI) do Viện Chính sách Năng lượng tại Trường đại học Chicago, Mỹ (EPIC) biên soạn năm 2021.
Nghiên cứu chỉ ra rằng, tại Ấn Độ, đốt rác thải rắn đô thị góp phần đáng kể vào ô nhiễm không khí, giải phóng các hạt vật chất có hại (PM2.5 và PM 10), CO2 và các hợp chất khác. Các khí độc và bụi mịn thoát ra từ những đám cháy này gây ra những rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe. Chúng có thể gây ra các vấn đề về hô hấp, biến chứng tim mạch và suy giảm nhận thức, khiến những nhóm dễ bị tổn thương như người già và trẻ em có nguy cơ cao hơn. Các nghiên cứu cho thấy rằng, tùy thuộc vào mỗi địa phương, trung bình từ 2% đến 24% chất thải rắn đô thị (MSW) từ thành phố được đem đi đốt, làm tăng thêm ô nhiễm không khí tại đó. Đây cũng là trường hợp của một số đô thị tại Ấn Độ, nơi người ta đốt chất thải rắn ngoài trời mỗi ngày.
Theo Viện Tài nguyên thế giới Ấn Độ (WRI), việc đốt chất thải rắn đô thị gây lo ngại lớn về sức khỏe và môi trường, đồng thời cũng chỉ ra sự kém hiệu quả trong hệ thống quản lý chất thải dù Ấn Độ đã triển khai Chương trình không khí sạch quốc gia (NCAP). Theo NCAP, các địa phương ở Ấn Độ được yêu cầu thực hiện phân cấp quản lý chất thải, thúc đẩy hệ thống quản lý chất thải phi tập trung ở cấp cộng đồng và cơ sở để giảm gánh nặng cho các địa điểm tập trung, giảm chi phí vận chuyển và giảm số lượng bãi đốt rác. Tuy vậy, “cách tiếp cận này dù tạo ra cơ hội việc làm cho người lao động không chính thức, song chỉ có thể điều chỉnh cho các luồng chất thải sinh hoạt tại địa phương”, báo cáo của WRI Ấn Độ cho hay.
Đối với rác công nghiệp, để giảm thiểu đốt chất thải tại các bãi rác, báo cáo khuyến nghị phối hợp và tổ chức các “ban kiểm soát ô nhiễm” tại cơ sở, có thể lắp thêm các thiết bị giám sát chất lượng không khí trong khuôn viên để cảnh báo khói theo thời gian thực, cho phép ban quản lý bãi đổ thải phản ứng nhanh để ngăn ngừa đốt rác. Về lâu dài, việc bảo đảm thiết kế bãi chôn lấp phù hợp, bao gồm hệ thống thu gom và xử lý khí mê-tan sinh ra trong bãi rác có thể giúp ngăn ngừa giảm thiểu phát thải ra môi trường.
Theo CNN, mỗi năm khoảng 67% chất thải rắn sinh hoạt tại Mỹ được xử lý theo phương pháp chôn lấp hợp vệ sinh có thu hồi năng lượng. Tại một số bang, việc đốt rác lộ thiên bị cấm. Tương tự, 60% chất thải rắn đô thị ở Hà Lan được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, 35% áp dụng công nghệ đốt kín, không đốt ngoài trời. Tại Nhật Bản, một phần rác thải rắn được xử lý theo công nghệ san lấp biển và kè ven biển do hạn chế diện tích đất chôn lấp, còn lại xử lý theo phương pháp đốt trong lò kín có thu hồi điện năng, nhiệt năng.
Số liệu của UNEP cho thấy, khoảng 50% rác thải trên thế giới không được quản lý đúng cách. Một phần của sự quản lý yếu kém này liên quan việc đổ rác lộ thiên và đốt rác, vì xử lý rác thải theo cách này sẽ khiến các chất độc hại giải phóng vào không khí, làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe hiện có. UNEP khuyến nghị cần quản lý rác thải đúng cách bằng cách tái chế, ủ phân và phân loại, đầu tư xử lý rác thải công nghiệp, rác điện tử, xử lý khép kín chất thải rắn… theo các phương pháp tiên tiến hiệu quả và an toàn hơn.
San Lê (biên dịch)
