Việt Nam đang đối mặt với một trong những thách thức lớn nhất của thế kỷ 21: ô nhiễm không khí. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Trong bối cảnh đó, điện khí hóa giao thông được xác định là một giải pháp thiết yếu để giảm phát thải khí nhà kính và cải thiện chất lượng không khí.
Theo PGS.TS. Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, đây là thời điểm then chốt để thúc đẩy mạnh mẽ quá trình giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông vận tải.
Tại các đô thị lớn như Hà Nội và TP.HCM, ô nhiễm không khí đang ở mức báo động. Khói bụi và khí thải từ phương tiện giao thông chiếm tỷ trọng lớn trong tổng lượng ô nhiễm, dẫn đến gia tăng các bệnh lý về đường hô hấp và tim mạch.
Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, Việt Nam thiệt hại khoảng 13 tỷ USD mỗi năm do ô nhiễm không khí, tương đương 4% GDP. Đặc biệt, Hà Nội đứng thứ 8 trong số các đô thị ô nhiễm nhất thế giới với nồng độ bụi mịn PM2.5 cao gấp 6-7 lần so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
Ngành giao thông vận tải hiện đang là nguồn phát thải khí nhà kính lớn thứ hai tại Việt Nam, chỉ sau năng lượng công nghiệp. Năm 2018, phát thải từ giao thông chiếm khoảng 12% tổng lượng khí nhà kính của cả nước.
Tuy nhiên, nhờ sự gia tăng của các phương tiện thân thiện với môi trường như xe điện, tỷ lệ này đã giảm xuống còn 9% vào năm 2020. Để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam cần có những bước đi mạnh mẽ hơn nữa trong việc cắt giảm phát thải trong lĩnh vực giao thông.
Chính phủ đã ban hành Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, với mục tiêu đến năm 2050, 100% phương tiện giao thông cơ giới đường bộ sẽ chuyển sang sử dụng điện và năng lượng xanh.
Ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, nhấn mạnh rằng nếu không hành động ngay từ bây giờ, chi phí xã hội và môi trường sẽ ngày càng lớn. Giao thông vận tải có 10 nhóm giải pháp giảm phát thải, trong đó 3 nhóm biện pháp liên quan trực tiếp đến điện hóa phương tiện, có thể giúp giảm khoảng 11,4 triệu tấn CO2, chiếm 25% mục tiêu của ngành.
Điện khí hóa giao thông không chỉ giúp giảm phát thải mà còn mở ra cơ hội đổi mới công nghệ, phát triển công nghiệp phụ trợ và nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế. Tuy nhiên, để hiện thực hóa điều này, cần có chính sách đồng bộ và hạ tầng sạc điện công cộng được phát triển mạnh mẽ. Hiện tại, nguồn cung điện vẫn phụ thuộc lớn vào than đá, nếu không được chuyển đổi sang năng lượng tái tạo, sẽ làm giảm hiệu quả môi trường của phương tiện điện.
Việt Nam cũng đang đàm phán hợp tác quốc tế về tín chỉ carbon trong khuôn khổ Điều 6 của Thỏa thuận Paris với các đối tác như Singapore, Hàn Quốc và Thụy Sĩ. Tuy nhiên, để tận dụng lợi ích này, cần có cơ chế, quy định cụ thể và phương pháp đo đếm chuẩn xác. Nếu không quản lý tốt, ô nhiễm từ các nguồn khác vẫn sẽ gia tăng, làm giảm hiệu quả chính sách.
Chuyển đổi giao thông điện hóa đòi hỏi sự đồng bộ trong chính sách về hạ tầng, thị trường và tiêu chuẩn kỹ thuật. Các chuyên gia khuyến nghị cần xây dựng chiến lược và giải pháp chuyển đổi xanh – thông minh cho các địa phương, đặc biệt chú trọng đến các giải pháp số hỗ trợ chuyển đổi năng lượng và giao thông xanh. Việc thiết lập vùng phát thải thấp (LEZ) và phát triển thị trường tín chỉ xe điện sẽ tạo động lực cho nhà đầu tư vào trạm sạc, đồng thời ưu tiên tiếp cận nguồn tín chỉ cho các nhà sản xuất đạt ngưỡng giảm phát thải.
Trong bối cảnh ô nhiễm không khí ngày càng nghiêm trọng, điện khí hóa giao thông không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà còn là một bước đi cần thiết để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững. Việt Nam cần hành động ngay hôm nay để xây dựng một tương lai xanh hơn, sạch hơn cho thế hệ mai sau. Chỉ khi có sự quyết tâm và đồng lòng từ cả chính phủ, doanh nghiệp và người dân, chúng ta mới có thể vượt qua thách thức này và hướng tới một nền giao thông bền vững.
Ngọc Lan
