ESG – viết tắt của Environmental, Social and Governance (Môi trường – Xã hội – Quản trị) – không phải là một khái niệm mới, nhưng trong những năm gần đây, ESG đang chuyển từ khẩu hiệu sang tiêu chuẩn thực tế, ảnh hưởng đến cách doanh nghiệp tiếp cận vốn đầu tư, đối tác chuỗi cung ứng và khách hàng. Tuy nhiên, không phải yếu tố nào trong ESG cũng được quan tâm đồng đều.
Trong dòng chảy ấy, chữ E (Environmental – Môi trường) thường được nhấn mạnh và ưu tiên tuyệt đối: giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, sử dụng nguyên liệu tái chế, đầu tư năng lượng tái tạo…. Chữ G (Governance – Quản trị), tuy âm thầm hơn, nhưng cũng dần được chú ý nhờ các yêu cầu về minh bạch tài chính, tuân thủ pháp luật và quản trị doanh nghiệp tốt, nhất là với các doanh nghiệp niêm yết hoặc có nhà đầu tư nước ngoài.
Trong khi đó, chữ S (Social – Xã hội), đại diện cho con người, quyền lợi lao động, bình đẳng, phúc lợi cộng đồng, lại bị mờ nhạt, thậm chí bị xem là “phần phụ” trong một báo cáo ESG hình thức.
“Chữ S” ở đâu trong doanh nghiệp Việt?
Tại Việt Nam, ESG đang dần trở thành một khái niệm quen thuộc, đặc biệt với các doanh nghiệp xuất khẩu hoặc có vốn đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, khi đi vào triển khai thực tế, “chữ S” đại diện cho yếu tố xã hội lại thường bị xem nhẹ hoặc lược bỏ trong nhiều báo cáo và chiến lược phát triển bền vững.
Không ít doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ, vẫn hiểu ESG chủ yếu xoay quanh “môi trường” như giảm phát thải, tiết kiệm điện, trồng cây xanh… Trong khi đó, các nội dung như quyền lợi người lao động, bình đẳng giới, an toàn nơi làm việc, hay đóng góp cho cộng đồng vẫn chưa được nhìn nhận là một phần cấu thành của ESG, mà thường bị gộp chung vào hoạt động nhân sự hoặc CSR (trách nhiệm xã hội doanh nghiệp).
Thực tế, phần lớn báo cáo ESG tại Việt Nam hiện nay chỉ mới dừng ở mức độ hình thức, thiên về mô tả hơn là đo lường. Trong số ít doanh nghiệp có báo cáo công bố thông tin ESG, phần “Social” thường rất sơ sài, thiếu chỉ số định lượng, thiếu hệ thống theo dõi, và hiếm khi có sự tham chiếu với chuẩn quốc tế (như GRI, SASB, hay ISO 26000). Một số đơn vị thậm chí chỉ liệt kê hoạt động thiện nguyện, tài trợ học bổng, hay hỗ trợ người nghèo như minh chứng cho “tác động xã hội”, mà không liên kết với chiến lược dài hạn hay đánh giá tác động thực sự.
Doanh nghiệp Việt cần bắt đầu như thế nào?
Trong hành trình xây dựng chiến lược phát triển bền vững, nhiều doanh nghiệp Việt đang ở giai đoạn bắt đầu với ESG, đặc biệt là với chữ S, yếu tố thường bị xem nhẹ. Tuy nhiên, xây dựng yếu tố xã hội không nhất thiết phải bắt đầu bằng những cam kết lớn lao hay chương trình truyền thông hoành tráng. Điều quan trọng là bắt đầu đúng – và bắt đầu từ bên trong.
Dưới đây là một số gợi ý thực tiễn, phù hợp với điều kiện và nguồn lực của doanh nghiệp Việt:
Rà soát lại hệ thống chính sách nhân sự, an toàn và phúc lợi: Doanh nghiệp cần đảm bảo rằng các chính sách về quyền lao động, an toàn lao động, phòng chống quấy rối, bảo hiểm xã hội… đang được áp dụng đầy đủ và minh bạch. Đây là nền tảng tối thiểu để xây dựng “chữ S”.
Thu thập và công bố dữ liệu xã hội một cách có trách nhiệm: Thay vì những tuyên bố cảm tính, doanh nghiệp có thể bắt đầu thu thập số liệu cụ thể như: tỷ lệ lao động nữ, tỷ lệ nhân sự có hợp đồng dài hạn, số vụ tai nạn lao động, chương trình đào tạo nội bộ… Những con số nhỏ nhưng minh bạch sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng niềm tin với nhà đầu tư và đối tác.
Tăng cường đối thoại với người lao động và cộng đồng địa phương: ESG không chỉ là câu chuyện của lãnh đạo cấp cao. Lắng nghe ý kiến người lao động, tạo kênh phản hồi hai chiều, hoặc tổ chức khảo sát nội bộ định kỳ là những bước đầu đơn giản nhưng hiệu quả để đưa “chữ S” vào vận hành thực tế.
Lựa chọn hành động vừa sức, không “xanh hóa” hình thức: Doanh nghiệp nhỏ và vừa không cần phải thực hiện báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế ngay lập tức. Thay vào đó, nên chọn những hành động phù hợp với quy mô – ví dụ như cải thiện điều kiện làm việc, thúc đẩy bình đẳng giới trong tuyển dụng, hoặc tổ chức một ngày tình nguyện vì cộng đồng.
Học hỏi và hợp tác: Tìm kiếm sự hỗ trợ từ các tổ chức phi chính phủ, hiệp hội ngành hàng, hoặc các doanh nghiệp lớn trong chuỗi giá trị có thể giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận kiến thức, công cụ và mạng lưới hỗ trợ để xây dựng “chữ S” một cách hiệu quả và bền vững hơn.
Trong bối cảnh ESG đang dần trở thành tiêu chuẩn đánh giá doanh nghiệp, “chữ S” không còn là phần phụ. Ngược lại, đó là nền tảng để xây dựng nội lực, tạo ra giá trị lâu dài và tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt trên sân chơi quốc tế.
Các nội dung chính trong chữ S của ESG gồm những gì?
– Quyền lợi và điều kiện làm việc của người lao động: mức lương, giờ làm, an toàn lao động, bảo hiểm, quyền tham gia công đoàn, v.v.
– Bình đẳng và đa dạng: chính sách không phân biệt giới tính, sắc tộc, tuổi tác, khuyết tật, LGBT+… và thúc đẩy cơ hội công bằng trong tuyển dụng, thăng tiến.
– Sức khỏe và sự an toàn: cả về thể chất và tinh thần, đặc biệt trong các ngành nghề nguy cơ cao hoặc sau đại dịch.
– Trách nhiệm với cộng đồng: tác động xã hội của dự án, chính sách đền bù, hỗ trợ sinh kế, hoạt động thiện nguyện, và đóng góp phát triển bền vững địa phương.
– Đạo đức trong chuỗi cung ứng: không sử dụng lao động cưỡng bức, lao động trẻ em, hay khai thác bóc lột tại các nhà cung cấp.
Những lý do khiến yếu tố xã hội dễ bị bỏ qua hoặc xem nhẹ
– Khó đo lường và chuẩn hóa: Không giống như chỉ số khí thải (cho chữ E) hay tỷ lệ minh bạch tài chính (cho chữ G), các tiêu chí xã hội khó được lượng hóa bằng con số rõ ràng. Mỗi doanh nghiệp lại có cách tiếp cận khác nhau, gây khó khăn cho việc đánh giá so sánh.
– Không chịu áp lực từ luật hoặc thị trường: Hiện nay, tại Việt Nam, phần lớn các tiêu chuẩn về lao động, phúc lợi hay bình đẳng mới dừng ở cấp độ khuyến nghị, chưa có yêu cầu bắt buộc phải công bố như các chỉ tiêu môi trường với doanh nghiệp niêm yết.
– Tư duy “con người là chi phí”: Trong bối cảnh cạnh tranh và áp lực lợi nhuận, một số doanh nghiệp vẫn coi đầu tư vào con người là chi phí chứ không phải là tài sản chiến lược – dẫn đến việc cắt giảm các chính sách xã hội đầu tiên khi gặp khó khăn.
– Chữ S khó tạo “ấn tượng” truyền thông: Khác với hình ảnh tấm pin năng lượng hay túi giấy tái chế, những hoạt động về quyền lợi lao động hay sự đa dạng ít khi được dùng làm điểm nhấn thương hiệu – khiến chúng càng dễ bị gạt ra khỏi chiến lược ESG mang tính hình thức.
Phạm Thu Trang
