Tiềm năng còn bỏ ngỏ
Một trong những vấn đề mới nổi thu hút sự quan tâm hiện nay là “blue carbon” – carbon từ đại dương – với giá trị kinh tế và môi trường lớn. Theo nghiên cứu, đại dương hấp thụ khoảng 400 triệu tấn CO₂ mỗi năm, tương đương lượng phát thải của cả nước Anh. Các bể chứa chính gồm rừng ngập mặn, cỏ biển, rạn san hô và sinh vật phù du. Đặc biệt, rừng ngập mặn có khả năng lưu trữ carbon vượt trội nhờ cấu trúc rễ và thân cây.
Việt Nam có diện tích biển khoảng 1 triệu km2, được đánh giá là giàu tiềm năng tín chỉ carbon. Tuy nhiên, việc khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên này vẫn gặp nhiều thách thức. Dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường công bố tháng 3/2025 cho biết, tổng diện tích rừng cả nước đạt gần 14,9 triệu ha, trong đó rừng tự nhiên chiếm hơn 10,1 triệu ha. Diện tích rừng hiện tại có thể tạo ra 50-70 triệu tấn tín chỉ carbon dư thừa mỗi năm – một nguồn thu giá trị không kém gì gỗ hay lâm sản.
Phát thải ròng của Việt Nam tăng từ 150,9 triệu tấn CO₂ năm 2000 lên 420,7 triệu tấn năm 2020, dự kiến đạt 1.500 triệu tấn vào năm 2050. Do đó, nhu cầu bù trừ phát thải bằng tín chỉ carbon trở nên cấp thiết. Theo GS.TS Phạm Văn Điển, lâm nghiệp là ngành duy nhất có phát thải ròng âm, hấp thụ khoảng 40 triệu tấn CO₂/năm trong giai đoạn 2025-2030.
Theo Đề án Phát triển thị trường tín chỉ carbon được phê duyệt đầu năm 2025, Việt Nam sẽ vận hành thí điểm sàn giao dịch tín chỉ carbon trong nước từ tháng 6/2025. Đây là bước đi chiến lược nhằm thực hiện cam kết giảm phát thải và thúc đẩy tăng trưởng xanh.
Tuy nhiên, các hệ sinh thái biển Việt Nam, đặc biệt tại Đồng bằng sông Cửu Long, đang suy giảm nghiêm trọng. Diện tích rừng ngập mặn khu vực này đã giảm tới 80% trong 50 năm qua; hệ thống rạn san hô cũng suy yếu, đe dọa sự sống của nhiều loài sinh vật biển.
Một giải pháp hiệu quả là thiết lập và quản lý các khu bảo tồn biển. Đến nay, Việt Nam đã vận hành 11/16 khu bảo tồn và vườn quốc gia biển như Cát Bà, Bạch Long Vỹ, Cù Lao Chàm, Côn Đảo, Phú Quốc… Những khu vực này không chỉ bảo tồn đa dạng sinh học mà còn góp phần điều hòa môi trường, cung cấp nguồn lợi hải sản và thúc đẩy phát triển bền vững cho cộng đồng ven biển.
Carbon từ biển: Kỳ vọng lớn, khung pháp lý còn thiếu
Theo Viện Hải dương học (Nha Trang, Khánh Hòa), việc áp dụng công nghệ viễn thám kết hợp khảo sát thực địa giúp xác định chính xác lượng carbon lưu giữ trong rừng ngập mặn, đầm lầy, thảm cỏ biển. Nhờ đó, tín chỉ carbon xanh được đánh giá minh bạch, tạo nguồn thu bền vững và khuyến khích đầu tư phục hồi hệ sinh thái biển tại Khánh Hòa và nhiều tỉnh ven biển.
Để phát huy tiềm năng này, chuyên gia đề xuất bảo vệ và phục hồi các hệ sinh thái như rạn san hô, rừng ngập mặn, thảm cỏ biển; phát triển nuôi trồng thủy sản thân thiện môi trường và khai thác năng lượng tái tạo từ gió, sóng biển. Những giải pháp này không chỉ giảm phát thải CO₂ mà còn gia tăng tín chỉ carbon xanh cho địa phương.
Tuy nhiên, khung pháp lý vẫn còn thiếu đồng bộ. Mặc dù Nghị định 06/2022/NĐ-CP đã quy định giảm phát thải khí nhà kính, nhưng hiện thiếu hướng dẫn cụ thể về giao dịch, định giá và quyền sở hữu tín chỉ carbon. Theo PGS-TS. Nguyễn Bá Ngãi (Hội Chủ rừng Việt Nam), Việt Nam chưa có quy định rõ ràng về quyền sở hữu carbon rừng, khiến giao dịch và phát triển thị trường gặp khó khăn.
Ông Trần Lâm Đồng (Viện Khoa học Lâm nghiệp) cho biết, để được cấp tín chỉ carbon rừng, dự án phải đạt chuẩn quốc tế và đáp ứng quy trình MRV (đo đếm, báo cáo, thẩm định). Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Tiêu chuẩn carbon rừng Việt Nam và sẽ ban hành hướng dẫn cụ thể cho chủ rừng, nhà đầu tư.
Tại Diễn đàn Kinh tế thế giới, bà Jennifer Morris, CEO tổ chức The Nature Conservancy, nhấn mạnh 4 trụ cột tăng cường nguồn cung tín chỉ carbon xanh dương: (1) đầu tư vào dự án chất lượng cao với cơ sở khoa học rõ ràng và minh bạch; (2) hỗ trợ cộng đồng tiếp cận thị trường carbon tự nguyện, bảo đảm chia sẻ lợi ích công bằng; (3) tích hợp carbon xanh dương vào chiến lược quốc gia thực hiện Thỏa thuận Paris; (4) tăng cường hợp tác toàn cầu trong phục hồi rừng ngập mặn, cỏ biển và rạn san hô.
Với khả năng hấp thụ CO₂ tự nhiên và lâu dài, carbon xanh dương ngày càng đóng vai trò trọng yếu trong nỗ lực giảm phát thải và thích ứng biến đổi khí hậu toàn cầu. Việt Nam cần sớm hoàn thiện khung pháp lý và xây dựng mô hình chia sẻ lợi ích để thúc đẩy thị trường carbon phát triển minh bạch, bền vững.
Mộc An
