Trong hơn 10 năm sau sự cố hạt nhân Fukushima năm 2011, Nhật Bản duy trì chính sách giảm tối đa sự phụ thuộc vào điện hạt nhân và mở rộng năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế số phát triển mạnh, làn sóng đầu tư vào trung tâm dữ liệu và AI tạo sinh khiến nhu cầu điện của Nhật tăng nhanh hơn dự báo. Nhiều nhà máy nhiệt điện đã cũ, trong khi năng lượng tái tạo biến động theo thời tiết, buộc Tokyo phải tìm nguồn cung điện nền vững chắc.
Chính phủ Nhật Bản cho rằng để duy trì năng lực cạnh tranh trong AI, bán dẫn và các ngành công nghệ mũi nhọn, quốc gia này cần một hệ thống điện ổn định và giá thành hợp lý. Đây là nguyên nhân chính thúc đẩy Tokyo thay đổi quan điểm và quyết định đưa điện hạt nhân trở lại vị trí quan trọng trong chính sách năng lượng quốc gia.
Điện hạt nhân trở lại trung tâm chiến lược năng lượng
Một trong những động thái đáng chú ý nhất là việc Thống đốc tỉnh Niigata, ông Hanazumi Hideyo, phê duyệt tái vận hành lò phản ứng số 6 tại Nhà máy điện hạt nhân Kashiwazaki- Kariwa của Tập đoàn Điện lực Tokyo (TEPCO) vào ngày 21/11.
Nếu vượt qua các cuộc kiểm tra an toàn cuối cùng, lò phản ứng này có thể hoạt động trở lại ngay trong năm tài khóa hiện tại, tức trước tháng 3/2026. Đây sẽ là lò phản ứng đầu tiên của TEPCO được tái khởi động sau thảm họa Fukushima Daiichi, đánh dấu bước tiến quan trọng đối với chương trình hạt nhân Nhật Bản.
Sự kiện này diễn ra trong bối cảnh Chính phủ Nhật Bản công bố Kế hoạch Năng lượng Cơ bản mới vào tháng 2/2025. Khác với các phiên bản từ năm 2014, bản kế hoạch lần này loại bỏ hoàn toàn câu “giảm phụ thuộc vào điện hạt nhân”, thay vào đó là định hướng “tối đa sử dụng các nhà máy hạt nhân hiện có” nhằm bảo đảm an ninh năng lượng và giảm phát thải.
Sự quay lại của điện hạt nhân không chỉ giải quyết bài toán thiếu điện mà còn giúp Nhật Bản củng cố khả năng giảm phát thải carbon trong bối cảnh quốc gia này đặt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. Tuy nhiên, quá trình thuyết phục công chúng vẫn là thách thức lớn khi dư âm của thảm họa Fukushima vẫn còn sâu sắc trong xã hội Nhật.
Theo mục tiêu chiến lược mới, Nhật Bản sẽ tăng tỷ trọng điện hạt nhân từ mức dưới 10% hiện nay lên khoảng 20% vào năm tài khóa 2040. Đây là lần điều chỉnh quan trọng nhất trong chính sách năng lượng của Tokyo kể từ sau năm 2011.
Hiện tại, trong số 36 lò phản ứng hạt nhân (bao gồm cả đang trong quá trình xây dựng), mới chỉ có 14 lò được tái vận hành đáp ứng tiêu chuẩn an toàn mới. Ở khu vực phía đông Nhật Bản, chỉ có lò phản ứng số 2 tại Nhà máy Onagawa của Công ty Điện lực Tōhoku đang hoạt động.
Để thúc đẩy tiến độ khởi động lại, tháng 8/2025, chính phủ Nhật Bản mở rộng phạm vi hỗ trợ tài chính cho các địa phương trong bán kính 30 km quanh nhà máy điện hạt nhân, thay vì chỉ 10 km như quy định cũ. Các khoản hỗ trợ này nhằm tăng cường năng lực ứng phó khẩn cấp, nâng cấp hạ tầng an toàn và củng cố niềm tin của người dân.
Tại Niigata, chính quyền trung ương cam kết tài trợ toàn bộ chi phí xây dựng các tuyến sơ tán khẩn cấp quanh Nhà máy Kashiwazaki-Kariwa. Đồng thời, TEPCO công bố gói đầu tư 100 tỷ yên nhằm phát triển doanh nghiệp, tạo việc làm và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế địa phương. Chuỗi cam kết này đã đóng vai trò quan trọng giúp Niigata chấp thuận cho nhà máy tái vận hành sau nhiều năm trì hoãn.
Nhu cầu điện tăng mạnh từ AI và cột mốc trong tiến trình phục hồi điện hạt nhân sau thảm họa
Một xu hướng nổi bật trong những năm gần đây là sự phát triển bùng nổ của các trung tâm dữ liệu phục vụ AI tạo sinh, điện toán đám mây và phân tích dữ liệu lớn. Theo nhiều đánh giá của ngành năng lượng Nhật Bản, điện tiêu thụ bởi các trung tâm dữ liệu có thể tăng gấp đôi trong vòng 5-7 năm tới.
Các tập đoàn công nghệ toàn cầu như Google, Microsoft, AWS hay các doanh nghiệp Nhật như NTT và SoftBank đều đang đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng dữ liệu tại Nhật.
Điện hạt nhân – với đặc trưng sản xuất ổn định, chi phí vận hành thấp và không phát thải CO₂ – được coi là lựa chọn phù hợp để bảo đảm nguồn điện nền cho AI và các ngành công nghệ cao. Đây cũng là lý do khiến nhiều quốc gia, không chỉ Nhật Bản, đang đánh giá lại vai trò của điện hạt nhân trong chiến lược năng lượng dài hạn.
Cùng với sự thay đổi về chiến lược, Nhật Bản cũng liên tục điều chỉnh hành lang pháp lý để bảo đảm an toàn và nâng cao tiêu chuẩn vận hành. Từ năm 2013, nước này đã áp dụng bộ tiêu chuẩn an toàn mới nghiêm ngặt nhất thế giới, kiểm tra khả năng chống thiên tai, tấn công khủng bố và thiết lập nhiều lớp phòng vệ.
Việc tái vận hành các nhà máy điện hạt nhân đang giúp Nhật Bản tiến từng bước tới mục tiêu cân bằng giữa an ninh năng lượng, yêu cầu trung hòa carbon và nhu cầu điện khổng lồ của nền kinh tế số.
Trong bối cảnh toàn cầu đang tìm hướng giảm phát thải và bước vào cuộc đua AI, chiến lược của Nhật Bản cho thấy một sự dịch chuyển mạnh mẽ, thực dụng và có tính dài hạn hơn trong quản trị năng lượng.
Một số cột mốc quan trọng trong tiến trình phục hồi điện hạt nhân của Nhật Bản sau thảm họa:
– Tháng 11/2025: Niigata phê duyệt tái vận hành lò phản ứng số 6 tại Kashiwazaki-Kariwa – nhà máy đầu tiên của TEPCO hoạt động trở lại sau Fukushima.
– Tháng 2/2025: Chính phủ thông qua Kế hoạch Năng lượng Cơ bản mới, xóa bỏ định hướng giảm phụ thuộc điện hạt nhân.
– Năm 2024: Lò phản ứng số 2 tại Shimane và Onagawa được vận hành; Nhật Bản lần đầu cho phép một nhà máy trên 50 năm tuổi – Takahama – tiếp tục hoạt động.
– Giai đoạn 2023-2018: Loạt lò phản ứng tại Takahama, Genkai, Ōi và Ikata nối lại hoạt động sau thời gian dài ngừng máy.
– Năm 2023: Nhật Bản bắt đầu xả nước đã qua xử lý chứa triti tại Fukushima Daiichi.
– Giai đoạn 2014-2012: Áp dụng giới hạn 40 năm vận hành (sau được nới), ban hành tiêu chuẩn an toàn mới, thành lập Cơ quan Quản lý Hạt nhân, và từng có thời điểm toàn bộ nhà máy hạt nhân của Nhật Bản ngừng hoạt động.
– Năm 2011: Trận động đất và sóng thần lịch sử gây sự cố nghiêm trọng tại Fukushima Daiichi, làm thay đổi toàn bộ chính sách năng lượng Nhật Bản.
Trọng Hoàng
