Indonesia vừa hủy bỏ một dự án nổi bật từng được xem là hình mẫu để dọn đường đóng cửa sớm các nhà máy điện than. Ấn Độ đang cân nhắc mở rộng công suất điện than đến giữa thế kỷ thay vì dừng lại vào năm 2035 như kế hoạch ban đầu. Trong khi đó, Trung Quốc tiếp tục ghi nhận sản lượng khai thác than kỷ lục trong năm nay.
Diễn biến này cho thấy mối lo ngại an ninh năng lượng và chi phí đang vượt lên trên mục tiêu khí hậu tại những nền kinh tế phát triển nhanh, ô nhiễm cao ở châu Á.
Nhu cầu điện tăng vọt ở mọi thứ, từ điều hòa không khí đến trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo (AI), khiến các chính phủ trong khu vực gấp rút duyệt các dự án nhà máy điện than để tránh nguy cơ thiếu điện.
“Vấn đề quan trọng nhất là an ninh nguồn cung và chi phí hợp lý. Ngay cả khi có nhiều dự án điện gió và mặt trời mới, công suất điện tăng thêm vẫn không theo kịp nhu cầu đang tăng nhanh do dân số tăng, thu nhập cao hơn và sự bùng nổ công suất của các trung tâm dữ liệu”, nhà phân tích Jom Madan của hãng tư vấn năng lượng Wood Mackenzie bình luận.
Việc châu Á níu kéo than phản ánh thực tế toàn cầu. Tại Hội nghị khí hậu COP30 của Liên Hợp Quốc hồi tháng 11 ở Brazil, gần 200 quốc gia đã ký thỏa thuận có nội dung né nhắc đến việc chuyển dịch hoàn toàn khỏi nhiên liệu hóa thạch khi các nước đang phát triển nhấn mạnh họ cần mọi nguồn năng lượng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Trung Quốc, nơi khai thác và đốt hơn một nửa sản lượng than thế giới, đang tăng cường hỗ trợ than, xem đây là nền tảng ổn định nguồn cung năng lượng sau các cuộc khủng hoảng thiếu điện vào năm 2021 và 2022.
Trong những năm gần đây, sản xuất, nhập khẩu và tiêu thụ than của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đều đạt đỉnh cao lịch sử. Năm 2025, Trung Quốc dự kiến bổ sung 80GW công suất điện than mới, mức cao nhất trong một thập niên và dự kiến mức tăng tương đương trong năm 2026. Doanh nghiệp Trung Quốc còn đầu tư hàng chục tỉ đô la vào các nhà máy chuyển đổi than thành hóa chất để giảm phụ thuộc dầu và nhựa nhập khẩu.
Theo các nguồn thạo tin, chính phủ Ấn Độ có thể tăng công suất điện than lên đến 420 GW vào năm 2047, tăng 87% so với hiện nay, kéo dài thời gian mở rộng công suất so với kế hoạch hiện tại là ngừng tăng vào năm 2035.
Indonesia, nước xuất khẩu điện than lớn nhất thế giới, đã tăng hơn gấp đôi công suất điện than trong 10 năm tính đến năm 2024 và tiếp tục mở rộng thêm công suất dưới chính quyền Tổng thống Prabowo Subianto.
Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia chịu trách nhiệm cho lượng phát thải carbon và sản xuất điện than tăng mạnh nhất kể từ Thỏa thuận khí hậu Paris năm 2015, theo Trung tâm Nghiên cứu năng lượng và không khí Sạch (CREA). Nếu không tính 3 nước này, lượng phát thải từ năng lượng toàn cầu đã có thể giảm trước năm 2020.
Do những thách thức trong việc tích hợp năng lượng sạch với pin và lưới điện hiện đại, châu Á vẫn khó từ bỏ than, có lợi thế nguồn cung ổn định và giá cả cạnh tranh.
Hơn 2.000 nhà máy điện than ở châu Á cũng có tuổi đời trẻ hơn nhiều so với các nhà máy ở châu Âu và Mỹ, nên việc đóng cửa sớm cần sự hỗ trợ tài chính lớn để kết thúc các hợp đồng mua bán điện.
Indonesia từng kỳ vọng các sáng kiến như Đối tác Chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) trị giá 20 tỉ đô la Mỹ sẽ hỗ trợ kế hoạch đóng cửa sớm điện than.
Tuy nhiên, sáng kiến do khối G7 tài trợ đến nay mới giải ngân được 3 tỉ đô la. Đề xuất đóng cửa nhà máy điện than Cirebon-1 ở tỉnh Tây Java sớm trước kế hoạch 7 năm vừa bị hủy bỏ vào tuần trước. Đây là hệ quả sau khi Mỹ rút khỏi sáng kiến JETP dưới thời chính quyền Donald Trump để xoay trục trở lại với nhiên liệu hóa thạch.
Trong khi đó, các “tín chỉ chuyển đổi” do chính phủ Singapore hậu thuẫn vẫn chưa thu hút được cam kết mua từ các chính phủ khác hay doanh nghiệp để hỗ trợ việc đóng sớm một nhà máy điện than ở Philippines và bù đắp phát thải của họ. Các bên còn băn khoăn về mức độ giảm phát thải thực sự, mất mát việc làm và khả năng mở rộng sáng kiến này.
Vai trò trụ cột của than trong ngành điện châu Á sẽ không đảm bảo kéo dài trong bối cảnh năng lượng tái tạo triển khai nhanh chóng và chi phí lưu trữ điện giảm mạnh ở Trung Quốc và Ấn Độ.
Dù Trung Quốc bổ sung thêm công suất điện than mới, sản lượng điện than thực tế lại giảm trong năm nay khi sản lượng điện mặt trời và gió tăng lên. Nếu Ấn Độ và Indonesia đạt được mục tiêu năng lượng sạch, lượng phát thải khí nhà kính của ngành ngành điện toàn cầu có thể đạt đỉnh vào cuối thập niên này, theo CREA.
“Khi chi phí sản xuất và lưu trữ năng lượng tái tạo giảm xuống mức thấp kỷ lục, đầu tư điện than ngày càng khó thuyết phục”, đồng sáng lập CREA Lauri Myllyvirta nhận định.
Tuy nhiên, châu Á, nơi có dân số đông nhất thế giới và các nền kinh tế phát triển nhanh , vẫn ngần ngại từ bỏ than vì lo ngài rằng tình trạng thiếu điện sẽ ảnh hưởng phát triển và gây phản ứng xã hội.
“Đóng cửa nhà máy than điện sớm là điều không thực tế ở các thị trường nhạy cảm về giá như châu Á” Jom Madan của Mackenzie kết luận.
Khánh Lan (Theo Bloomberg)
