TP.HCM sẽ xây dựng phương án và lộ trình hạn chế phương tiện giao thông có mức độ phát thải cao tại các khu vực phát thải thấp theo quy hoạch bảo vệ môi trường, bắt đầu thực hiện từ năm 2025. Đây là một trong những nội dung trọng tâm trong Chương trình Giảm ô nhiễm môi trường TP.HCM giai đoạn 2020-2030, với nhiều chỉ tiêu cụ thể liên quan đến chất lượng không khí và nước.
Theo đó, Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM sẽ đầu tư phát triển hệ thống quan trắc không khí tự động tại các đô thị đặc biệt, đô thị loại I, xây dựng lộ trình cụ thể để thường xuyên cảnh báo và công khai thông tin về chất lượng môi trường không khí tại các khu vực đô thị.
Trong trường hợp không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng, cơ quan này cũng sẽ tham mưu cho UBND TP.HCM tổ chức triển khai các biện pháp ứng phó khẩn cấp.
Song song đó, TP.HCM cũng sẽ rà soát, hướng dẫn, đồng thời tham mưu việc phân bổ nguồn lực đất đai và cơ chế ưu đãi cho các nhà đầu tư trong các lĩnh vực như phát triển hạ tầng phục vụ chuyển đổi xanh, sản xuất phương tiện giao thông thân thiện với môi trường, tái chế chất thải theo mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải và nâng cao hiệu quả tái sử dụng chất thải. Các sản phẩm thân thiện môi trường được khuyến khích sản xuất từ hoạt động tái chế.
Sở Xây dựng TP.HCM sẽ chủ trì, phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường cùng các sở, ngành liên quan nghiên cứu, tính toán và đề xuất phương án cụ thể nhằm hạn chế các phương tiện phát thải cao trong khu vực quy hoạch vùng phát thải thấp.
Việc này sẽ được đưa vào kế hoạch năm 2025 và tiếp tục cập nhật trong các năm tiếp theo. Đồng thời, Sở Xây dựng cũng được giao nhiệm vụ đẩy nhanh tiến độ xây dựng và triển khai Đề án Kiểm soát khí thải phương tiện giao thông trên địa bàn thành phố.
Cùng với đó, Sở Xây dựng phối hợp với các sở ngành và chính quyền địa phương thực hiện kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động xây dựng và vận tải vật liệu xây dựng nhằm hạn chế bụi phát sinh, đặc biệt tại các khu đô thị và tuyến đường vành đai. Việc này nhằm đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường.
Trên cơ sở đề xuất từ các cơ quan chuyên môn, Sở Tài chính TP.HCM sẽ chủ động cân đối và tham mưu UBND Thành phố bố trí nguồn lực ưu tiên để đẩy nhanh tiến độ các chương trình, đề án, dự án và giải pháp bảo vệ môi trường.
Mục tiêu là sớm đạt được các chỉ tiêu về kiểm soát ô nhiễm không khí, nước và các thành phần môi trường quan trọng khác theo đúng lộ trình Chương trình Giảm ô nhiễm môi trường giai đoạn 2020-2030.
Những nỗ lực của TP.HCM trong việc kiểm soát khí thải và phát triển giao thông xanh là bước đi phù hợp với xu hướng toàn cầu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả bền vững, thành phố cũng như cả nước cần thêm những công cụ chính sách mang tính điều tiết mạnh mẽ và dài hạn.
Một trong những giải pháp đang được nhiều quốc gia áp dụng là cơ chế tín chỉ xe điện, một mô hình linh hoạt, có khả năng tạo động lực cho doanh nghiệp, người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy quá trình điện khí hóa giao thông.
Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, nếu được triển khai tại Việt Nam, hệ thống tín chỉ xe điện có thể đóng vai trò quan trọng trong tiến trình giảm phát thải và hiện thực hóa mục tiêu Net Zero. Trong bối cảnh không khí đô thị, đặc biệt tại Hà Nội và TP.HCM đang ô nhiễm nghiêm trọng, việc cải thiện chất lượng môi trường là yêu cầu cấp thiết.
Cơ chế tín chỉ sẽ tạo nguồn lực tài chính mới cho đầu tư hạ tầng sạc, khuyến khích tiêu dùng xe điện và giảm áp lực cho ngân sách nhà nước. Đồng thời, đây là cơ hội để các nhà sản xuất trong nước phát triển sản phẩm mới, tiếp cận công nghệ toàn cầu và tham gia vào chuỗi giá trị xe sạch.
Chính sách tín chỉ kép được đánh giá là công cụ điều tiết hữu hiệu, giúp thúc đẩy ngành công nghiệp xe điện phát triển bền vững.
Mô hình này đã được áp dụng tại Trung Quốc, yêu cầu các nhà sản xuất ô tô đạt hai chỉ tiêu song song: mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình (CAFC) và sản lượng xe năng lượng mới (NEV).
Doanh nghiệp vượt chỉ tiêu có thể tạo ra tín chỉ dư thừa và bán cho những hãng chưa đạt, từ đó thúc đẩy cải tiến công nghệ, nâng cao hiệu suất sử dụng nhiên liệu, tăng sản lượng xe điện và giảm dần sự phụ thuộc vào động cơ đốt trong.
Tại Hoa Kỳ, tiêu biểu là bang California, hệ thống tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu CAFE cùng chương trình Xe Không Phát Thải (ZEV) đã trở thành khuôn mẫu toàn cầu.
Các phương tiện điện không tiêu hao nhiên liệu hóa thạch sẽ được tính nhiều tín chỉ hơn. Những tín chỉ này có thể dùng để bù trừ cho các dòng xe có mức phát thải cao, tạo động lực cho các hãng lớn như GM, Ford, Toyota đẩy mạnh sản xuất xe điện.
Tương tự, Liên minh châu Âu áp dụng quy định nghiêm ngặt về phát thải CO₂, với cơ chế tín chỉ hỗ trợ doanh nghiệp đạt chuẩn thông qua sản lượng xe phát thải thấp. Ngoài lượng phát thải, tín chỉ còn được phân bổ dựa trên các yếu tố như trọng lượng xe, tính năng an toàn và phạm vi hoạt động.
Tại Trung Quốc, từ năm 2009 đến 2023, chính phủ đã chi tổng cộng 230,9 tỷ USD hỗ trợ ngành xe điện, trung bình khoảng 6,74 tỷ USD/năm. Riêng năm 2018, mức hỗ trợ lên tới 13.860 USD mỗi xe.
Chính sách của Trung Quốc gồm năm nhóm hỗ trợ chính: trợ cấp trực tiếp cho người mua, miễn thuế tiêu thụ đặc biệt, đầu tư hạ tầng trạm sạc, ngân sách R&D và mua sắm công. Riêng năm 2023, chính phủ Trung Quốc công bố mức hỗ trợ chính thức là 22,9 tỷ USD, dù ước tính độc lập cho rằng con số thực tế có thể lên tới 45,3 tỷ USD do thiếu minh bạch số liệu và phương pháp tính khác nhau.
Trợ cấp tại Trung Quốc được tính theo phạm vi di chuyển: xe BEV trên 400 km có thể được hỗ trợ tới 25.000 CNY.
Trước tháng 6/2019, các địa phương còn được phép hỗ trợ thêm tới 50%, nhưng hình thức này hiện đã bị loại bỏ. Xe PHEV với phạm vi trên 50 km được hỗ trợ 10.000 CNY. Trong bối cảnh đó, chính sách tín chỉ được xem là công cụ thiết yếu thúc đẩy sản xuất và cắt giảm phát thải.
Đối với Việt Nam, cần xây dựng một chính sách tín chỉ kép phù hợp với thực tiễn thị trường và năng lực công nghiệp trong nước.
Cụ thể, nên đặt ra hai nhóm mục tiêu bắt buộc: giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình của đội xe và tỷ lệ xe điện trong tổng sản lượng.
Doanh nghiệp vượt chuẩn sẽ được cấp tín chỉ; doanh nghiệp không đạt có thể mua tín chỉ để tránh bị xử phạt. Chính sách cần làm rõ phương thức tính toán, phân bổ, chuyển nhượng và lưu trữ tín chỉ để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.
Để hỗ trợ hệ thống này vận hành, Việt Nam cần phát triển hạ tầng pháp lý và kỹ thuật đồng bộ. Các thông số kỹ thuật của xe phải được kiểm định, báo cáo trung thực. Cơ quan quản lý cần xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia, cho phép truy xuất tín chỉ theo từng dòng xe, hãng sản xuất và từng năm.
Chuyển đổi số trong hoạt động quản lý sẽ giúp ngăn chặn gian lận và tránh thao túng thị trường tín chỉ. Đồng thời, cần có cơ chế xử phạt rõ ràng đối với các hành vi vi phạm nhằm đảm bảo tính răn đe.
Chính sách tín chỉ kép cũng nên kết hợp với ưu đãi đầu tư trong nước đối với các lĩnh vực như sản xuất pin, linh kiện, xe điện.
Khi các doanh nghiệp có thể tiếp cận vốn vay ưu đãi, được miễn thuế nhập khẩu công nghệ cao và được hỗ trợ xây dựng nhà máy lắp ráp, khả năng phát triển nội lực sẽ tăng lên.
Tín chỉ có thể được sử dụng như tài sản bảo đảm khi vay vốn hoặc gọi vốn đầu tư. Nếu thị trường tín chỉ vận hành hiệu quả, cả các doanh nghiệp nhỏ cũng có thể tham gia bằng cách sản xuất hoặc chuyển giao công nghệ tiết kiệm nhiên liệu và phát triển xe điện.
D.Ngân
