Theo các phân tích khoa học, xe diesel là nguồn phát thải chính của bụi mịn PM2.5, khí độc hại NOx, SOx – những tác nhân ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng không khí và sức khỏe cộng đồng. Với mật độ vận tải dày đặc, đặc biệt vận tải hàng hóa và liên tỉnh, cùng với mạng lưới đô thị rộng lớn, TP.Hồ Chí Minh đang chịu áp lực phát thải rất lớn từ diesel, một “thách thức môi trường sống” đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện hơn một biện pháp đơn lẻ.
Bốn nhóm giải pháp then chốt kiểm soát phát thải từ phương tiện động cơ diesel
Tại hội thảo “Giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông sử dụng động cơ diesel: Thực trạng và giải pháp tại khu vực Đông Nam Bộ” vừa diễn ra, các lãnh đạo, chuyên gia cùng các bên liên quan đã đề xuất một bộ giải pháp nhằm hướng tới mục tiêu xây dựng “giao thông xanh, phát thải thấp” cho TP.Hồ Chí Minh và khu vực Đông Nam Bộ.
Ông Bùi Minh Thạnh, Phó Chủ tịch UBND TP.Hồ Chí Minh nhìn nhận rằng vùng Đông Nam Bộ, đặc biệt là TP.Hồ Chí Minh có mật độ vận tải hàng hóa, vận tải liên tỉnh, vận tải thủy cao nhất cả nước, đang chịu áp lực rất lớn từ phát thải giao thông.
Theo ông Thạnh, tình trạng ô nhiễm không khí, nếu không được kiểm soát, nhất là từ phương tiện diesel, sẽ ảnh hưởng nặng nề tới sức khỏe người dân, chất lượng sống đô thị và bền vững môi trường. Trên cơ sở đó, thành phố xác định cần một bộ giải pháp đồng bộ nhằm kiểm soát hiệu quả khí thải từ diesel.
Thứ nhất, hoàn thiện thể chế, tiêu chuẩn khí thải và giám sát phương tiện.
Nhóm giải pháp đầu tiên tập trung vào khung pháp lý gồm rà soát, cập nhật tiêu chuẩn khí thải cho phương tiện, đặc biệt xe sử dụng động cơ diesel; đồng thời tăng cường giám sát, kiểm định phương tiện trước khi lưu thông nhằm bảo đảm tiêu chuẩn phát thải được tuân thủ nghiêm ngặt.
Theo lộ trình mới được thông báo, các tiêu chuẩn khí thải theo quy chuẩn quốc gia (tương đương tiêu chuẩn quốc tế như Euro 1 – Euro 5) sẽ được áp dụng. Phương tiện tham gia giao thông phải đáp ứng đúng mức khí thải tương ứng theo năm sản xuất.
Việc kiểm định khí thải bắt buộc đối với ô tô tham gia giao thông được xem là bước then chốt để loại bỏ hoặc hạn chế các phương tiện cũ, kém chất lượng hoặc có khả năng phát thải cao; từ đó giảm tải áp lực ô nhiễm từ nguồn.
Thứ hai, ứng dụng công nghệ sạch và nhiên liệu thân thiện, xử lý khí thải tại nguồn.
Nhóm thứ hai hướng vào công nghệ: khuyến khích doanh nghiệp, đơn vị vận tải đổi mới động cơ, trang bị hệ thống xử lý khí thải hiện đại hoặc sử dụng nhiên liệu, phụ gia sạch để giảm lượng phát thải từ khi động cơ hoạt động.
Các chuyên gia giới thiệu các công nghệ xử lý khí thải như DOC, DPF và SCR – hệ thống xúc tác, lọc bụi, xử lý NOx – có thể giảm tới hơn 90% lượng phát thải nếu được lắp đặt vận hành đúng cách.
Ông Lê Xuân Huyên, Phó tổng giám đốc Petrovietnam khẳng định cam kết đồng hành với tiến trình “chuyển đổi xanh” của cả nước, đồng thời đề xuất khuyến khích doanh nghiệp đổi mới động cơ, sử dụng nhiên liệu sạch và các giải pháp xử lý khí thải, trong đó có dung dịch DEF (AdBlue) nhằm giảm phát thải NOx từ động cơ diesel.
Một giải pháp nổi bật được nhấn mạnh là sử dụng dung dịch DEF (Diesel Exhaust Fluid) kết hợp với hệ thống SCR nhằm xử lý khí NOx hiệu quả giúp làm sạch khí thải trước khi thoát ra môi trường. Nhờ vậy, ngay từ nguồn đốt cháy (động cơ, nhiên liệu) đến nguồn xả thải đều được kiểm soát, giúp giảm đáng kể phát thải, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Thứ ba, phát triển logistics xanh và tái cấu trúc hạ tầng giao thông vận tải hiệu quả.
Nhóm giải pháp thứ ba đề xuất tổ chức lại hệ sinh thái vận tải gồm phát triển logistics xanh, ưu tiên phương tiện ít phát thải, tái cấu trúc hạ tầng giao thông, qua đó giúp giảm số lượng xe diesel lưu thông, tối ưu cung đường vận tải, giảm quãng đường di chuyển không cần thiết.
Việc điều phối vận tải hàng hóa, phân luồng xe tải, container phù hợp, tránh giờ cao điểm hoặc tuyến nội đô nhạy cảm môi trường; đồng thời tạo điều kiện cho phương tiện thân thiện môi trường, giúp giảm áp lực giao thông và phát thải.
Bên cạnh đó, chiến lược phát triển giao thông công cộng, phương tiện “xanh” – như xe điện, xe buýt thân thiện môi trường – cũng được xem là giải pháp bổ sung, hướng tới giảm dần phụ thuộc vào diesel, góp phần cải thiện chất lượng không khí đô thị.
Thứ tư, huy động nguồn lực xã hội và hợp tác liên vùng thực thi đồng bộ.
Nhóm giải pháp nhấn mạnh đến hợp tác giữa nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng, và giữa các địa phương trong vùng Đông Nam Bộ để thực thi kiểm soát khí thải một cách đồng bộ, hiệu quả. Petrovietnam và các doanh nghiệp liên quan cũng đã cam kết hỗ trợ công nghệ, nhiên liệu sạch, sản phẩm xử lý khí thải và hợp tác với các địa phương khác cùng giảm thiểu ô nhiễm.
Để thực hiện nhóm giải pháp này một cách hiệu quả, cần huy động nguồn lực đầu tư cho công nghệ sạch và hỗ trợ doanh nghiệp vận tải trong chuyển đổi phương tiện. Đồng thời, cần thiết lập sự phối hợp liên vùng nhằm kiểm soát lưu lượng xe diesel liên tỉnh và hàng hóa. Điều này là cần thiết vì phần lớn lượng phát thải không chỉ phát sinh trong nội đô mà còn từ hoạt động vận tải vùng rộng lớn.
Cơ chế hợp tác công – tư, kêu gọi doanh nghiệp tham gia cải thiện môi trường, chẳng hạn như đầu tư hệ thống xử lý khí thải, đổi mới phương tiện, phát triển logistics xanh… được xem là then chốt để biến các giải pháp thành hiện thực, không chỉ dừng ở khuyến nghị.
Vì sao cần áp dụng đồng bộ cả bốn nhóm giải pháp?
Theo các chuyên gia về quản lý vĩ mô và môi trường,việc tập trung vào đồng thời bốn nhóm giải pháp từ chính sách, công nghệ, tổ chức vận tải tới hợp tác liên vùng là điều cần thiết nhằm giải quyết căn cơ vấn đề phát thải từ diesel.
Các chuyên gia phân tích rằng nếu chỉ hoàn thiện thể chế mà không có công nghệ xử lý khí thải, nhiều xe dù đủ “giấy tờ” vẫn có thể thải ra lượng lớn bụi và khí độc.Nếu chỉ áp dụng công nghệ mà không tái cấu trúc vận tải, lượng xe lưu thông và hàng hóa vẫn tăng, phát thải vẫn cao, không giải quyết được tận gốc.
Đồng thời, nếu không cải tổ hạ tầng và vận tải, việc giảm phát thải sẽ khó bền vững, dễ bị “đè nặng” bởi nhu cầu vận chuyển hàng hóa, đi lại. Và nếu không có hợp tác liên vùng và huy động nguồn lực xã hội, việc kiểm soát chỉ giới hạn trong một địa phương sẽ dễ bị “vỡ” do lưu lượng xe cộ liên tỉnh, hàng hóa qua lại rất lớn.
Như vậy, cách tiếp cận đa chiều, toàn diện – vừa kiểm soát nguồn, vừa xử lý các vấn đề đang tồn tại hiện nay, vừa thay đổi cấu trúc vận tải, lại vừa huy động xã hội – là con đường hợp lý để hướng đến một đô thị xanh, môi trường sạch, chất lượng cuộc sống tốt hơn.
Quyết định 43/2025/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 28/11/2025, đã quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải đối với xe ô tô tham gia giao thông đường bộ. Theo đó, bắt đầu từ ngày 01/3/2026, các xe ô tô lưu thông tại TP.Hồ Chí Minh cũng như các địa phương sẽ phải đáp ứng tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt, siết chặt hơn.
Thêm vào đó, theo phân tích từ các báo cáo và chuyên gia, việc thực thi các giải pháp này không chỉ mang lại lợi ích môi trường, mà còn góp phần giảm chi phí y tế, nâng cao sức khỏe cộng đồng, kéo dài tuổi thọ người dân đô thị và phát triển bền vững hơn.
Anh Khuê
