“Cung” vốn không theo kịp “cầu” thực tế
Tín dụng xanh là chủ đề thu hút sự quan tâm từ cơ quan quản lý, ngân hàng thương mại và các thành viên thị trường vốn từ khi Việt Nam cam kết thực hiện mục tiêu Net-Zero vào năm 2050 tại COP26.
Đại diện Agribank cho biết ngân hàng đã giải ngân 28.800 tỉ đồng cho các dự án, hoạt động xanh tính tới ngày 30/6/2025. Trong đó, năng lượng tái tạo (NLTT) chiếm 52,5%, nông nghiệp xanh chiếm 22,7%, lâm nghiệp bền vững chiếm 24%.
VietinBank giải ngân hơn hai tỉ đô la Mỹ cho các dự án, hoạt động xanh, tương ứng khoảng 53.000 tỉ đồng. Ngoài ra, xây dựng nhiều chương trình tín dụng ưu đãi như: Gói ưu đãi tài trợ 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long; Gói Green Up, với quy mô 5.000 tỉ đồng cho các phương án, dự án mang lại lợi ích về môi trường và xã hội,
Bổ sung thông tin về tín dụng xanh, bà Phạm Thị Thanh Tùng, Phó vụ trưởng, Vụ Tín dụng các ngành kinh tế (NHNN), cho biết sau 10 năm thúc đẩy tín dụng xanh, các tổ chức tín dụng (TCTD) đã thực hiện cho vay dự án xanh với 12 danh mục và tốc độ tăng trưởng bình quân của tín dụng xanh mức 22%/năm giai đoạn từ 2017 đến nay.
Với riêng lĩnh vực năng lượng tái tạo (NLTT), dư nợ cho vay tăng từ mức 9.500 tỉ đồng năm 207 lên gần 290.000 tỉ đồng tính tới cuối tháng 6/2025, chiếm tỷ trọng 39% trong tổng dư nợ tín dụng xanh.
“Tốc độ tăng trưởng tín dụng bình quân của lĩnh vực NLTT la khoảng 150%/năm, cao hơn nhiều so với tăng trưởng dư nợ bình quân của tín dụng xanh. Điều này cho thấy các TCTD tập trung nguồn vốn cho vay và chuyển đổi năng lượng xanh” bà Tùng nói tại hội thảo “Chuyển đổi năng lượng xanh nhìn từ Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị” vào ngày 30/10.
Những kết quả trên thể hiện bước tiến nhất định trong cung ứng vốn cho tăng trưởng xanh, nhưng còn thấp so với đòi hỏi từ thực tế, khi Việt Nam cần đầu tư khoảng 8–10 tỉ đô la/năm cho NLTT, hạ tầng và công nghệ lưu trữ, để đạt được mục tiêu Net-Zero vào năm 2050, theo Vietnam Energy Outlook 2024.
Thậm chí, chỉ 30-50% mức đầu tư trên, cũng là gánh nặng với một doanh nghiệp Nhà nước lớn như EVN.
Theo ông Nguyễn Tài Anh, Phó tổng giám đốc EVN, đơn vị đang tập trung triển khai một số nhóm giải pháp theo tinh thần Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị, với mục tiêu góp phần giảm phát thải 15–35% đến năm 2030, như: ưu tiên phát triển các nguồn điện sạch, ít phát thải nhằm giảm phụ thuộc vào than và đáp ứng mục tiêu tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo; xây dựng hệ thống truyền tải thông minh và nghiên cứu giải pháp nâng cao năng lực truyền tải của lưới điện để tận dụng tối đa huy động các nguồn điện sạch cho hệ thống; tham gia kiểm kê phát thải khí nhà kính với các cơ sở thuộc danh mục và triển khai thí điểm các giải pháp thu hồi; lưu giữ carbon…
Nhưng chỉ riêng nhiệm vụ nâng cấp hệ thống truyền tải, tổng chi phí đầu tư là khoảng 3-4 tỉ đô la/năm, nên “một mình EVN không thể nào gánh vác được”.
“Thách thức lớn nhất hiện nay là công tác quy hoạch đồng bộ giữa nguồn và lưới, bởi nguồn vào mà không có lưới thì không có kinh tế. Vậy làm sao để quy hoạch đồng bộ giữa lưới với nguồn khi dự án điện gió, điện mặt trời xây dựng rất nhanh, diện mặt trời khoảng 6-12 tháng, điện gió khoảng 12-18 tháng”, ông Tài Anh nói.
Bên cạnh gánh nặng chi phí đầu tư, một thực tế đáng lưu tâm là sự thiếu hụt khung khổ pháp lý với hoạt động huy động vốn qua kênh trái phiếu xanh và tín chỉ carbon.
Lý giải nguyên nhân, bà Phạm Thị Thanh Tùng cho biết danh mục phân loại xanh đã ban hành, nhưng chưa triển khai vì chưa có hướng dẫn của Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) về việc triển khai Quyết định 21 của Thủ tướng.
“Cần có các tiêu chí rất rõ ràng mới triển khai cơ chế hỗ trợ cho chủ đầu tư. Giai đoạn 2019-2023, tốc độ tăng trưởng dư nợ cho NLTT rất nhanh, nên tiềm ẩn rủi ro cvới ác tổ chức cho vay là nhiều dự án nằm ngoài quy hoạch. Còn nhiều dự án đưa vào vận hành song không chạy hết công suất”, bà Tùng nói.
“Khơi” dòng vốn xanh bằng cách nào?
Thực tế, chỉ còn 25 năm để Việt Nam hoàn thành mục tiêu Net-Zero, trong khi các đơn vị đầu tư vào hoạt động chuyển đổi xanh và dự án xanh, như các doanh nghiệp NLTT, gặp nhiều vướng mắc và rủi ro tài chính. Với quỹ đầu tư và doanh nghiệp FDI, các rủi ro như biến động tỷ giá và thiếu bảo hiểm xanh làm giảm sức hấp dẫn của kênh đầu tư này.
Để gỡ khó, ông Phùng Xuân Minh, Chủ tịch Saigon Ratings, khuyến nghị Bộ Tài chính nên chủ trì, phối hợp NHNN để thành lập quỹ bảo lãnh tín dụng xanh quốc gia, nhằm bảo lãnh cho các dự án năng lượng tái tạo có tiềm năng. Đồng thời, cần có cơ chế bảo lãnh thanh toán cho hợp đồng mua bán điện (PPA) nhằm giảm rủi ro chậm thanh toán – vốn là rào cản lớn đối với dòng vốn quốc tế.
Ở cấp Chính phủ, có thể khuyến khích phát triển cơ chế bảo hiểm rủi ro tài chính xanh, với sự tham gia của các tổ chức tái bảo hiểm quốc tế, giúp giảm chi phí vốn và tăng độ tin cậy cho nhà đầu tư trên thị trường.
Đề xuất của ông Minh xuất hiện trong bối cảnh khung pháp lý hiện hành chưa bao quát các sản phẩm tín dụng xanh mới như khoản vay gắn với phát triển bền vững (Sustainability-linked Loans – SLL). Đồng thời, chưa có cơ chế quỹ bảo lãnh tín dụng xanh rộng rãi hoặc nguồn tái cấp vốn ưu đãi từ NHNN, khiến các TCTD thận trọng trước rủi ro mang tính kỳ hạn.
Với các kênh trái phiếu xanh và tín chỉ carbon, đại diện Saigon Ratings cho rằng cần chuẩn hóa hoạt động công bố thông tin ESG và mở rộng quy mô áp dụng xếp hạng tín nhiệm xanh (Green Rating) cho doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng và hạ tầng.
Tiếp đó, chuẩn hóa quy trình thẩm định và xác minh độc lập cho trái phiếu xanh, trái phiếu bền vững và các công cụ tài chính ESG. Đồng thời, mở rộng hệ thống các tổ chức có thẩm quyền xác minh.
Đây là những cơ sở giúp doanh nghiệp bán tín chỉ carbon hoặc thực hiện các khoản vay, trong đó yếu tố lãi suất gắn liền với các chỉ tiêu ESG (Sustainability-Linked Loans -SLL), như: giảm phát thải hoặc sử dụng năng lượng sạch. Điều này góp phần tạo động lực cho họ chủ động cải thiện hiệu suất bền vững và bổ sung dòng tiền.
“Nên công nhận tín chỉ carbon là tài sản tài chính được thế chấp, cầm cố hoặc giao dịch thứ cấp, tạo điều kiện huy động vốn”, ông Minh lưu ý.
Tương tự, đại diện Agribank khuyến nghị việc tăng cường phối hợp giữa ba Bộ NN-MT, Tài chính và NHNN, hướng tới quy định thống nhất về tín dụng xanh và trái phiếu xanh, trong đó tập trung vào năng lượng xanh. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu phát thải khí nhà kính và tín dụng năng lượng xanh, ứng dụng công nghệ số cho giám sát dự án năng lượng tái tạo. Đồ
Với các ngân hàng, đại diện Agribank cho biết cần có ưu đãi hệ số rủi ro, nhằm giảm chi phí vốn cho dự án năng lượng xanh. Hơn nữa, có xếp hạng TCTD tín dụng năng lượng xanh và cơ chế tái cấp vốn từ NHNN cho công nghệ năng lượng tái tạo.
Vân Phong
