Trong Diễn đàn Chuyển đổi xanh và Ngày hội tái chế 2025 vừa diễn ra ở TPHCM, thông điệp lớn nhất là: chuyển đổi xanh không còn là khẩu hiệu, mà đã trở thành áp lực sinh tử. Nó chạm thẳng vào chiến lược kinh doanh, túi tiền và năng lực tồn tại của doanh nghiệp Việt trong một thế giới nhiều biến động.
BANI và sức ép chưa từng có
Nếu như trước đây người ta quen với bối cảnh VUCA (biến động – bất định – phức tạp – mơ hồ), thì giờ đây thế giới đã bước sang kỷ nguyên BANI, viết tắt của Brittle (mong manh), Anxious (lo lắng), Nonlinear (phi tuyến tính) và Incomprehensible (khó hiểu).
Khác với VUCA, thời BANI thì các cú sốc diễn ra bất ngờ, khó dự đoán và dễ làm gãy đổ cả những cấu trúc tưởng chừng vững chắc. Đại dịch Covid-19, các xung đột khu vực, khủng hoảng năng lượng và sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo chỉ là vài ví dụ. Biến đổi khí hậu – với thiên tai ngày một cực đoan – cũng là tác nhân làm bối cảnh kinh doanh trở nên bất ổn hơn bao giờ hết.
Trong bối cảnh ấy, những quy định xanh từ các thị trường xuất khẩu lớn (châu Âu, Mỹ, Nhật Bản) và kỳ vọng của nhà đầu tư toàn cầu đang biến “xanh” thành yêu cầu bắt buộc, không còn là sự lựa chọn. Đó là các quy định môi trường quốc tế, như cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của châu Âu, cùng với tiêu chuẩn ESG, EUDR quy định về chống phá rừng của EU… đang biến nhân tố “xanh” thành điều kiện bắt buộc để tồn tại.
Năm 2024, thiên tai toàn cầu gây thiệt hại 318 tỉ đô la Mỹ; riêng Việt Nam mất khoảng 1,9% GDP, tức 7-8 tỉ đô la mỗi năm vì thời tiết cực đoan. Trong khi chưa kịp hồi phục sau Covid, doanh nghiệp lại phải gấp rút đầu tư cho chuyển đổi xanh.
Áp lực kép
Từ tháng 2/2026, CBAM sẽ yêu cầu bắt buộc mua chứng chỉ phát thải carbon. Điều này đồng nghĩa nếu không đáp ứng các tiêu chuẩn xanh, doanh nghiệp Việt sẽ bị loại khỏi thị trường EU. Với hơn 90% là doanh nghiệp vừa và nhỏ, thiếu vốn, thiếu công nghệ và nhân lực, đây thực sự là một gánh nặng.
Một sức ép khác là hiện tượng “greenwashing”, tức tuyên bố xanh nhưng không minh bạch dữ liệu. Khi tiêu chuẩn kiểm chứng quốc tế được áp dụng nghiêm ngặt hơn, “xanh giả” sẽ bị lộ diện. Đây không chỉ là rào cản với doanh nghiệp làm ăn gian dối, mà còn khiến niềm tin thị trường suy giảm.
TPHCM đã khởi động hàng loạt chiến lược xanh: chuyển đổi năng lượng sạch, xây dựng khu công nghiệp sinh thái, phát triển chuỗi cung ứng tuần hoàn, đến mục tiêu đưa Cần Giờ trở thành đô thị Net-Zero. Các mô hình hợp tác công – tư, Liên minh tái chế PRO Việt Nam, nhà máy điện rác hay năng lượng gió ngoài khơi… là những tín hiệu tích cực.
Nhưng chừng đó chưa đủ. Doanh nghiệp cần một môi trường thuận lợi hơn: chính sách tín dụng xanh, ưu đãi thuế và thủ tục nhanh cho công nghệ mới. Hơn thế nữa, doanh nghiệp cần thay đổi tư duy. Chuyển đổi xanh không thể chỉ là dự án “trang trí” để đáp ứng chứng chỉ xuất khẩu, mà phải là chiến lược lõi, lồng ghép vào mô hình kinh doanh.
Điều quan trọng nhất là minh bạch: từ nguồn nguyên liệu, quy trình sản xuất đến số liệu phát thải. Xanh thật phải đo đếm được, chứ không chỉ là câu chuyện truyền thông, đánh bóng tên tuổi.
Tại diễn đàn, các mô hình hợp tác mới được nhắc đến nhiều: Liên minh tái chế PRO Việt Nam, các dự án năng lượng gió ngoài khơi, LNG ở Cái Mép – Thị Vải, nhà máy điện rác và chuỗi cung ứng tuần hoàn. Đây là những bước khởi động quan trọng, nhưng để đi đường dài, doanh nghiệp vẫn cần một môi trường chính sách thuận lợi hơn: tín dụng xanh, ưu đãi thuế, đơn giản hóa thủ tục cho công nghệ mới.
Không còn đường lùi
Quay trở lại khái niệm BANI, không ít chuyên gia cho rằng nó đồng nghĩa với không còn chỗ cho những kế hoạch dài hơi mà thiếu linh hoạt. Chuyển đổi xanh đòi hỏi cách tiếp cận mới: đặt ra mục tiêu ngắn hạn, thử nghiệm nhanh, đo lường liên tục và xoay trục kịp thời, song vẫn buộc phải giữ tầm nhìn dài hạn về phát triển bền vững.
Nhưng hành trình chuyển đổi xanh doanh nghiệp không thể đi một mình, mà cần môi trường thuận lợi hơn: tín dụng xanh, ưu đãi thuế của Nhà nước, cải cách thủ tục hành chính thuận lợi cho ứng dụng công nghệ mới. Quan trọng hơn, doanh nghiệp buộc phải thay đổi tư duy để tồn tại và phát triển thì nhà quản lý cũng phải đổi tư duy, đừng để cải cách, phân cấp trong nội bộ hệ thống quản lý nhà nước làm thiệt hại cho doanh nghiệp như trường hợp thiếu chứng nhận an toàn thực phẩm xuất nông sản đi EU cả tháng qua.
Chuyển đổi xanh không phải chỉ để doanh nghiệp lấy “giấy thông hành” cho hàng hóa, mà nó phải là chiến lược cốt lõi trong mô hình kinh doanh, trong tư duy của cơ quan quản lý.
Nhất Sơn
