Nhu cầu đối với các kim loại thiết yếu đang vượt xa nguồn cung, có nguy cơ tạo nên một cú sốc về giá và điều này có thể làm “trật bánh” toàn bộ giấc mơ năng lượng xanh. “Thủ phạm” chính của rủi ro này chính là hai kim loại quen thuộc: Bạc và đồng.
“Gót chân Achilles” của ngành năng lượng xanh
Bạc là một nguyên tố quan trọng cho việc sản xuất tấm pin mặt trời. Đặc biệt, trong những nghiên cứu mới đây được công bố, bạc là một kim loại quan trọng trong pin thể rắn – một loại pin mới cho xe điện. Tờ The Economist đã dự đoán rằng “sự tăng trưởng theo cấp số nhân của năng lượng mặt trời sẽ thay đổi thế giới” và năng lượng mặt trời sẽ trở thành “nguồn năng lượng sơ cấp lớn nhất của nhân loại – không chỉ là điện – vào những năm 2040”.
Dữ liệu từ Viện Bạc (Silver Institute) cho thấy, nhu cầu bạc cho các tế bào quang điện được sử dụng cho các tấm pin mặt trời đã tăng từ dưới 1.900 tấn/năm vào năm 2015 lên gần 6.300 tấn trong năm 2023 và 2024. Và dự báo con số này tiếp tục sẽ được duy trì trong năm nay. Giá bạc cũng đã tăng hơn 240% từ 16 USD/ounce vào năm 2019, lên mức hơn 39 USD/ounce vào giữa tháng 7/2025 vừa qua.
Trong báo cáo Thống kê năng lực tái tạo năm 2025 của Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA), nhu cầu quang điện mặt trời đã tăng trưởng trung bình trên 24% mỗi năm trong vài năm qua. Nhu cầu bạc cho tế bào quang điện có thể sẽ tăng gần gấp đôi lên gần 12.000 tấn vào năm 2029 và đến năm 2035, các tấm pin mặt trời sẽ tiêu thụ hơn 34.000 tấn toàn cầu. Trong khi đó, nguồn cung bạc toàn cầu trong năm 2024 chỉ đạt mức 31,5 nghìn tấn, hay nói cách khác, nhu cầu bạc cho quang điện đang được dự báo sẽ vượt toàn bộ nguồn cung kim loại này trên toàn cầu.
Bức tranh cung và cầu đối với bạc càng trở nên tồi tệ hơn khi xem xét đến nhu cầu tiềm năng của pin thể rắn. Điểm yếu của các loại xe điện hiện tại là phạm vi hoạt động và thời gian sạc. Samsung đang cố gắng khắc phục những điểm yếu này bằng cách thiết kế một loại pin thể rắn mới có thể cung cấp phạm vi hoạt động gần 1000km và sạc trong chín phút. Mật độ năng lượng của các loại pin này được cho là 500Wh mỗi kilogam. Những loại pin mới này sử dụng cực dương bạc-carbon, và ước tính một bộ pin 100kWh sẽ cần 1kg bạc.
Theo dự báo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), doanh số bán xe điện toàn cầu có thể tăng 20 triệu chiếc bất chấp bất ổn thương mại. Và nếu 20% số lượng xe đó sử dụng pin thể rắn, tức khoảng 4 triệu chiếc xe trên toàn cầu, thì sẽ tiêu thụ khoảng 4.000 tấn bạc/năm.
Những điều trên kết hợp lại có thể sẽ làm giá bạc sẽ tăng vọt và khiến cho các tấm pin mặt trời, những xe điện trở nên đắt đỏ và phi kinh tế, làm giảm tốc độ tăng trưởng của lĩnh vực này. Gia tăng nhu cầu xanh hóa lại càng khiến chi phí xanh hóa gia tăng, điều này đặt ra vấn đề mang tính toàn cầu đó là giải quyết nguồn cung nguyên liệu xanh hoặc có một vật liệu có thể thay thế bạc trong cuộc cách mạng này.
Mạch máu bị tắc nghẽn
Bạc không phải là kim loại duy nhất có thâm hụt nguồn cung mang tính cấu trúc. IEA và gã khổng lồ khai thác mỏ BHP đang cảnh báo về một cuộc khủng hoảng thiếu hụt đồng sắp xảy ra. Đồng là một nguyên tố quan trọng trong nỗ lực điện hóa. Do độ dẫn điện tốt và giá trị kinh tế hiệu quả, đồng được sử dụng trong các động cơ điện cũng như các dây cáp truyền tải và phân phối điện. Điều này có nghĩa là khi nhu cầu về xe điện tăng lên, nhu cầu về đồng cũng tăng theo. Sự gia tăng nhanh chóng của các nhà máy điện gió và mặt trời cần một lượng đồng tương ứng nhiều hơn.
IEA nhận thấy nhu cầu đồng toàn cầu hàng năm tăng từ 26.717 kiloton (kt) vào năm 2024 lên 34.137 kt vào năm 2040. Mặc dù cơ quan này dự báo rằng nguồn cung đồng thứ cấp từ tái chế sẽ tăng gần gấp đôi trong thời gian đó, nhưng nguồn cung mỏ sơ cấp chỉ đạt khoảng 15.000 kt, trong khi yêu cầu dự kiến là hơn 24.000 kt, một sự thiếu hụt gần 10.000 kt mỗi năm.
Những yếu tố cơ bản này đã dẫn đến việc giá đồng tăng hơn 200% kể từ năm tháng 4/2020 lên mức đỉnh gần đây trên 5,50 USD/lb được xác lập ngày cuối tháng 7/2025. Khoảng cách ngày càng tăng giữa cung và cầu có khả năng sẽ dẫn đến việc giá đồng có thể sẽ tiếp tục tăng khi mà theo một số báo cáo, hàm lượng đồng trong các mỏ thấp hơn và chi phí khai thác cao hơn. Sự gia tăng giá đồng sẽ có tác động dây chuyền đến chi phí chế tạo xe điện và chi phí đưa các nhà máy điện gió và mặt trời mới vào hoạt động.
Chỉ cần nhìn vào hai kim loại trong sản xuất đường dây điện, tấm pin mặt trời, tua-bin gió, động cơ xe điện và pin thể rắn đang cho thấy chi phí để đạt được Net Zero là rất lớn. Đặc tính hữu hạn của tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là kim loại quý như bạc khiến cho việc đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng không trở thành 1 vòng xoáy vô tận. Con người tốn nhiều tài nguyên hơn để khai thác khoáng sản như bạc và đồng, tốn nhiều chi phí hơn khi hàm lượng quặng thấp hơn và chi phí nguyên liệu ngày càng tăng do thiếu hụt nguồn cung mang tính cấu trúc. Khi giá của những mặt hàng quan trọng này tăng lên, chi phí xanh hóa ngày càng tăng, càng thúc đẩy Net Zero, mục tiêu càng khó thực hiện.
Khánh Long (tổng hợp)
