Con đường kép cho kinh tế và môi trường
Tăng trưởng xanh là mô hình phát triển kinh tế gắn liền với mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, hạn chế ô nhiễm, sử dụng tài nguyên bền vững và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Thay vì khai thác tài nguyên theo cách truyền thống, tăng trưởng xanh hướng tới việc tối ưu hóa nguồn lực, chuyển đổi năng lượng sang các nguồn tái tạo và xây dựng hạ tầng ít phát thải. Mô hình này giúp các nền kinh tế thoát khỏi “cái bẫy carbon”, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và từng bước tiến tới phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) – mục tiêu mà hầu hết các quốc gia trên thế giới đang hướng đến vào năm 2050.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), nếu được thực hiện đúng cách, tăng trưởng xanh có thể giúp GDP toàn cầu tăng thêm 2,5% vào năm 2050 so với kịch bản phát triển truyền thống. Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới (WB) nhấn mạnh rằng mô hình này có thể giúp các quốc gia đang phát triển thích ứng tốt hơn với biến đổi khí hậu mà không phải đánh đổi tăng trưởng.
Quan trọng hơn, tăng trưởng xanh không chỉ dành cho các nước phát triển. Nhờ vào sự phát triển của công nghệ và nguồn lực từ các tổ chức quốc tế, các quốc gia đang phát triển cũng đang từng bước chuyển mình, áp dụng mô hình tăng trưởng xanh như một hướng đi tất yếu và lâu dài.
Cuộc đua xanh lan rộng trên toàn cầu
Nhiều nền kinh tế đã có những bước đi mạnh mẽ để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng xanh. Liên minh châu Âu (EU) là khu vực tiên phong với Thỏa thuận xanh châu Âu (EGD), được thông qua năm 2020, nhằm biến châu Âu trở thành lục địa trung hòa carbon đầu tiên vào năm 2050. Gói đầu tư hàng nghìn tỷ euro được EU triển khai để hỗ trợ chuyển đổi năng lượng, xây dựng hạ tầng xanh và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn. EGD đại diện cho một trong những chính sách bền vững tham vọng nhất trong lịch sử hiện đại, tái định hình bối cảnh kinh doanh không chỉ trong EU mà còn trên phạm vi toàn cầu.
Hàn Quốc là một ví dụ đáng chú ý ở châu Á với chiến lược Green New Deal, tập trung vào đầu tư công nghệ xanh, phát triển xe điện và mở rộng năng lượng tái tạo. Chính phủ nước này coi tăng trưởng xanh là trụ cột phục hồi hậu đại dịch COVID-19 và tạo nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững trong tương lai. Ý thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường, Chính phủ Hàn Quốc đã chủ trương thúc đẩy chiến lược tăng trưởng xanh với nhiều hình thức, chiến dịch khác nhau và mang lại thành công đáng kể.
Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, cũng cam kết đạt đỉnh phát thải CO2 trước năm 2030 và trung hòa carbon vào năm 2060. Quốc gia này đang dẫn đầu toàn cầu về công suất lắp đặt năng lượng Mặt Trời và điện gió, đồng thời khôi phục thị trường tín chỉ carbon tự nguyện (CCER) vào tháng 3/2025, sau 8 năm tạm dừng để cải tổ. Đây không chỉ là một quyết định kỹ thuật mà còn phản ánh nhu cầu thực tế từ các doanh nghiệp và định hướng chiến lược của Trung Quốc trong bối cảnh kinh tế và chính trị toàn cầu. Ngoài ra, Trung Quốc cũng đang mở rộng hệ thống giao dịch phát thải quốc gia (ETS) để bao gồm các ngành công nghiệp nặng như thép, xi măng và luyện nhôm, yêu cầu thêm khoảng 1.500 doanh nghiệp phải mua tín chỉ để bù đắp phát thải của họ.
Ấn Độ đặt mục tiêu đạt Net Zero vào năm 2070, với nhu cầu đầu tư lên tới 10.000 tỷ USD. Để đạt được điều này, Chính phủ Ấn Độ đã thành lập Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính Bền vững và triển khai các quy định mới nhằm thúc đẩy tài chính xanh. Ngoài ra, Bộ trưởng Nội vụ Ấn Độ Amit Shah đã kêu gọi chuyển đổi ngành sữa sang mô hình kinh tế tuần hoàn, khuyến khích nông dân tham gia thị trường tín chỉ carbon để giảm phát thải và tăng thu nhập.
Còn với Mỹ, tăng trưởng xanh không chỉ là chiến lược ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn là trụ cột tái cấu trúc nền kinh tế, tăng cường cạnh tranh công nghiệp và giữ vững vị thế địa chính trị. Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) được ban hành năm 2022 đã thúc đẩy mạnh mẽ ngành năng lượng tái tạo tại Mỹ, với hơn 250 cơ sở sản xuất năng lượng Mặt Trời, năng lượng gió và pin được công bố, tạo ra hơn 575.000 việc làm và đóng góp 86 tỷ USD hàng năm vào tăng trưởng GDP dự kiến đến năm 2030. IRA không chỉ tác động trong nước mà còn thúc đẩy các nước đồng minh của Mỹ như EU, Canada, Nhật Bản tăng cường đầu tư xanh để không bị tụt hậu trong chuỗi cung ứng năng lượng sạch, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp toàn cầu điều chỉnh chiến lược để tận dụng ưu đãi tại Mỹ.
Tuy nhiên, chính quyền hiện tại của Tổng thống Donald Trump đang xem xét cắt giảm các ưu đãi thuế cho năng lượng sạch, điều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến ngành công nghiệp xanh và các mục tiêu khí hậu của quốc gia.
Trên toàn cầu, ngày càng nhiều quốc gia đưa tăng trưởng xanh vào chiến lược phát triển dài hạn. Không ít quốc gia đang phát triển cũng đang bắt nhịp xu hướng này. Việt Nam, Brazil, Indonesia…đều đã xây dựng chiến lược tăng trưởng xanh, với sự hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật từ các đối tác quốc tế.
Vai trò của các tổ chức quốc tế
Các tổ chức như WB, OECD, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) hay Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đều đang đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các nước bước vào quá trình chuyển đổi xanh. Từ hoạch định chính sách, tài trợ tài chính, đến hỗ trợ kỹ thuật và giám sát cam kết khí hậu, các tổ chức này đã trở thành lực lượng trung tâm định hình, hỗ trợ và thúc đẩy mô hình tăng trưởng xanh.
UNDP là một trong những cơ quan tiên phong trong việc lồng ghép mục tiêu phát triển bền vững (SDG) với tăng trưởng xanh. Cơ quan này hiện hỗ trợ hơn 140 quốc gia xây dựng chiến lược phát triển bền vững, trong đó có nội dung về tăng trưởng xanh và thích ứng với biến đổi khí hậu. UNDP còn hợp tác với chính phủ để xây dựng chính sách carbon thấp, định giá carbon, lập kế hoạch thích ứng khí hậu và lồng ghép các yếu tố môi trường vào kế hoạch tài khóa.
WB là một trong những nhà tài trợ lớn nhất cho các sáng kiến xanh ở các nước đang phát triển. Ngân hàng này đã cung cấp hàng chục tỷ USD cho các dự án năng lượng sạch, giao thông xanh, đô thị bền vững, nông nghiệp thông minh với khí hậu. WB đã phát triển công cụ tài chính đổi mới như trái phiếu xanh, Phát triển thị trường carbon và Tài chính dựa trên kết quả chuyển đổi nhằm giúp các nước huy động vốn cho tăng trưởng xanh. Gần đây, WB đã công bố mục tiêu mới: 85% các khoản vay mới từ năm 2025 trở đi phải tích hợp yếu tố khí hậu.
OECD đưa ra bộ chỉ số đánh giá tăng trưởng xanh giúp các nước theo dõi tiến độ chuyển đổi xanh. Trong khi đó, IMF ngày càng tích cực tích hợp rủi ro khí hậu vào đánh giá ổn định kinh tế vĩ mô, đề xuất các công cụ thuế carbon và cải cách trợ cấp năng lượng.
Các ngân hàng phát triển như Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Phát triển châu Phi (AfDB), Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB)… đóng vai trò tài trợ hạ tầng xanh, công nghệ sạch và năng lượng tái tạo tại các nước đang phát triển. Đồng thời họ cũng thường xuyên giám sát để bảo đảm các cam kết quốc tế được thực hiện đúng tiến độ, cung cấp báo cáo định kỳ và minh bạch.
Không có lý do để trì hoãn
Tăng trưởng xanh đang trở thành xu thế tất yếu để dung hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, con đường hướng tới một tương lai bền vững không dễ dàng, mà nhiều thách thức đang hiện hữu.
Ở cấp độ toàn cầu, chuyển đổi sang mô hình xanh đòi hỏi nguồn tài chính khổng lồ, trong khi nhiều nước đang phát triển vẫn phải ưu tiên các mục tiêu ngắn hạn như tăng trưởng kinh tế, việc làm, hay an ninh năng lượng. Việc chuyển đổi công nghệ, tái cấu trúc sản xuất, thay đổi hệ thống thuế và trợ cấp cũng gặp phải sức ì từ các ngành công nghiệp truyền thống và nhóm lợi ích. Chênh lệch năng lực giữa các nước, bất bình đẳng trong tiếp cận công nghệ xanh và vốn vẫn là rào cản lớn.
Bên cạnh đó, ý thức tiêu dùng và lối sống thiếu bền vững ở nhiều nơi cũng khiến nỗ lực xanh hóa gặp khó khăn. Khi hành động chưa đủ nhanh so với tốc độ suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu, những rủi ro về sinh thái, kinh tế và xã hội ngày càng gia tăng.
Tuy vậy, đây không phải là lý do để trì hoãn, mà là lời cảnh tỉnh về sự cần thiết phải hành động ngay, cùng nhau và quyết liệt hơn. Chính phủ các nước cần tiếp tục cải cách thể chế, loại bỏ trợ cấp cho nhiên liệu hóa thạch, định giá phát thải carbon, đầu tư vào giáo dục xanh và hạ tầng bền vững. Các doanh nghiệp phải đổi mới mô hình kinh doanh, chuyển hướng sang công nghệ sạch và chuỗi giá trị tuần hoàn. Các tổ chức quốc tế cần tăng cường tài trợ, hỗ trợ kỹ thuật và bảo đảm công bằng trong tiếp cận nguồn lực khí hậu. Đặc biệt, mỗi cá nhân cũng có vai trò nhất định – từ lựa chọn tiêu dùng, giảm lãng phí, đến thúc đẩy nhận thức cộng đồng về giá trị của phát triển bền vững. Bởi tăng trưởng xanh không chỉ là một chiến lược kinh tế hay một khẩu hiệu môi trường mà đó còn là cam kết sống còn cho thế hệ hiện tại và mai sau.
Minh Trang
