Chưa khai thác hết tiềm năng
Theo PGS.TS Lê Anh Tuấn, Giảng viên cao cấp, Đại học Cần Thơ, trên quy mô toàn cầu, tỷ lệ đóng góp nguồn điện từ nguyên liệu hóa thạch, như than đá, khí tự nhiên và cả thủy điện đang có khuynh hướng giảm trong khi các nguồn điện từ bức xạ mặt trời và gió gia tăng rất nhanh. Riêng ĐBSCL có nhiều tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo. ĐBSCL có 2.200-2.600 giờ nắng/năm; bức xạ mặt trời trung bình dao động khoảng 1.387-1.534 kWh/kWp/năm. Tổng công suất điện mặt trời tiềm năng của vùng có thể đạt 136.275MW, tạo ra sản lượng điện ước tính hơn 216 tỉ kWh/năm.
Bên cạnh đó, với đường bờ biển dài hơn 700km, vùng đặc quyền kinh tế rộng lớn lên tới 360.000km2, tốc độ gió ở chiều cao 80m có thể ổn định trong khoảng 5,5-6m/s, tiềm năng khai thác năng lượng gió ngoài khơi ở ĐBSCL có thể đạt từ 1.200-1.500 MW/năm. ĐBSCL còn có tiềm năng về năng lượng sinh khối. Ước tính, toàn vùng thu được gần 5 triệu tấn trấu từ 20% trong tổng số 24,7 triệu tấn lúa thu hoạch được, cùng với khoảng 26 triệu tấn rơm rạ được sản xuất hằng năm. Giả thuyết, nếu một nửa lượng trấu từ các nhà máy xay xát lúa được sử dụng để sản xuất than củi trấu, vùng có thể nhận được khoảng 1,1 triệu Kcal nhiệt lượng mỗi năm.
Thực tế, năng lượng tái tạo đã và đang được ứng dụng trong nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp vùng ĐBSCL. Đơn cử, mô hình điện mặt trời kết hợp nuôi tôm (Agro-Photovoltaic) giúp các hộ nuôi tôm chủ động nguồn điện trong sản xuất, giảm 30-40% chi phí tiền điện và đáp ứng tiêu chí quan trọng để đạt các chứng nhận xuất khẩu như ASC, BAP. Điện mặt trời còn là giải pháp tốt cho các khu vực khó kéo lưới điện, ứng dụng rộng rãi cho máy bơm nước tưới tiêu chủ động, đèn chiếu sáng ban đêm cho vườn, trại, nhà kho, quạt gió và các thiết bị giám sát nông trại. Ngoài ra, Nhà máy Điện sinh khối Hậu Giang là một trong những nhà máy điện sử dụng nhiên liệu trấu đầu tiên tại Việt Nam, có công suất 20MW, tiêu thụ 120.000 tấn trấu/năm, sản lượng điện cung cấp 130 triệu kWh mỗi năm.
Mặc dù tiềm năng về năng lượng tái tạo đã được nhận thức rõ, song ĐBSCL vẫn chưa khai thác đúng mức lợi thế này. Phụ liệu từ nông sản vẫn bị bỏ phí hoặc xử lý chưa hợp lý (đốt rơm rạ…); mức khai thác năng lượng mặt trời và năng lượng gió còn rất nhỏ. Nguyên nhân được các nhà khoa học chỉ ra là do hạn chế về công nghệ, bất cập về chính sách, cũng như truyền thông gia tăng nhận thức và thay đổi hành động đến cộng đồng chưa đạt hiệu quả mong muốn. Mức độ ứng dụng năng lượng tái tạo trong ngành Nông nghiệp vùng ĐBSCL còn thấp dẫn đến tổng chi phí sản xuất còn cao, thu nhập của người nông dân chưa đạt như kỳ vọng, giá trị nông sản thấp, tính cạnh tranh trên trường quốc tế chưa cao, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu còn chậm.
Linh hoạt tích hợp trong thực tiễn
Tại cuộc họp tham vấn chủ đề “Thúc đẩy ứng dụng năng lượng tái tạo trong ngành Nông nghiệp vùng ĐBSCL” mới đây, PGS.TS Nguyễn Hiếu Trung, Phó Hiệu trưởng Đại học Cần Thơ, nhấn mạnh: Việc tích hợp năng lượng tái tạo vào chuỗi giá trị nông nghiệp không còn là một lựa chọn mà là nhu cầu cấp thiết. Trong bối cảnh ĐBSCL đang chịu tác động kép từ biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững, sự chuyển dịch sang mô hình nông nghiệp tích hợp năng lượng tái tạo là bước đi chiến lược, cần có sự phối hợp liên ngành và liên vùng. Cuộc họp là không gian thực hành chính sách, nơi các ý tưởng đổi mới, mô hình hiệu quả và kiến nghị thiết thực được chia sẻ, phản biện và đồng kiến tạo. Từ đó, hướng tới xây dựng các định hướng chiến lược cụ thể cho chuyển đổi nông nghiệp xanh; đề xuất các khuyến nghị chính sách gắn với thực tiễn và nhu cầu địa phương; kết nối các bên liên quan giải quyết những vấn đề ưu tiên của vùng.
Đồng quan điểm trên, theo ông Nguyễn Tiến Huy, Giám đốc Văn phòng Phát triển doanh nghiệp bền vững, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, ứng dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất nông nghiệp không chỉ là câu chuyện bảo vệ môi trường đơn thuần mà còn nói về việc bảo vệ lợi nhuận, thị trường và lộ trình phát triển bền vững của doanh nghiệp trong tương lai.
“Năng lượng xanh nếu được nhìn đúng và làm đúng không chỉ là lựa chọn đạo đức. Đó là chiến lược cạnh tranh! Các nhà nhập khẩu, các chuỗi cung ứng lớn hiện nay không chỉ hỏi “giá bao nhiêu?” họ còn hỏi “Doanh nghiệp bạn phát thải bao nhiêu? Có tuân thủ tiêu chuẩn ESG không?”. Năng lượng xanh chính là câu trả lời rõ ràng và thuyết phục nhất. Nó giúp doanh nghiệp đứng vững trước hàng rào kỹ thuật và vượt lên nhờ thương hiệu bền vững” – ông Nguyễn Tiến Huy nêu dẫn chứng.
Nhiều ý kiến cho rằng, hành trình tiến tới ứng dụng năng lượng xanh trong nông nghiệp rất cần sự tiếp sức từ Nhà nước. TS Nguyễn Hoàng Nam, Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đề xuất: “Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình nông nghiệp kết hợp năng lượng tái tạo. Bởi đây là chìa khóa cho nông nghiệp bền vững thông qua tiết giảm chi phí, giảm phát thải, nâng cao giá trị nông sản và đáp ứng yêu cầu thị trường xuất khẩu. Đồng thời, xây dựng cơ chế tài chính ưu đãi và quỹ hỗ trợ đặc thù cho nông dân, doanh nghiệp nhỏ và vừa tại ĐBSCL (gói vay ưu đãi linh hoạt, quỹ hỗ trợ phát triển năng lượng xanh riêng cho nông nghiệp ĐBSCL, hỗ trợ chi phí ban đầu/grant) để thúc đẩy ứng dụng năng lượng tái tạo trong ngành Nông nghiệp”.
Ngoài ra, TS Nguyễn Hoàng Nam cũng lưu ý các địa phương cần đẩy mạnh truyền thông, đào tạo kỹ thuật cho người dân về ứng dụng năng lượng xanh như thiết kế, kỹ thuật thi công, vận hành và bảo dưỡng hệ thống năng lượng xanh phù hợp với từng loại hình nông nghiệp như trồng lúa, cây ăn trái, nuôi tôm…; khuyến khích việc tìm kiếm các lợi ích mới từ các dự án chuyển đổi xanh, như tín chỉ carbon, chứng chỉ bền vững.
Mỹ Thanh
