Hơn 30 năm hình thành và phát triển, từ những “hạt nhựa đầu tiên”, ngành công nghiệp này không chỉ góp phần quan trọng trong tăng trưởng xuất khẩu mà còn đứng trước nhiệm vụ lớn hơn: Giảm phát thải carbon và thực hiện cam kết Net Zero của quốc gia.
Từ truyền thống sang phát triển xanh
Ông Đinh Đức Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Nhựa Việt Nam (VPA) cho biết, ở giai đoạn đầu của công cuộc đổi mới (1990), ngành nhựa Việt Nam còn non trẻ, thiết bị lạc hậu, phần lớn nguyên liệu phụ thuộc nhập khẩu, sản lượng chỉ khoảng 380.000 tấn/năm, mức tiêu thụ bình quân 3,8 kg/người/năm. Trong hoàn cảnh khó khăn ấy, Hiệp hội Nhựa Việt Nam được thành lập với sứ mệnh gắn kết cộng đồng doanh nghiệp, đại diện tiếng nói ngành và thúc đẩy công nghiệp hóa.
Đến nay, nhờ sự liên kết giữa nhà nước – doanh nghiệp – hiệp hội, sản xuất trong nước đã được hiện đại hóa, năng suất tăng gấp nhiều lần, xuất khẩu đạt gần 10 tỷ USD năm 2024 và nằm trong nhóm 10 ngành công nghiệp xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam.
Tuy nhiên, theo ông Thắng, mô hình tăng trưởng nhanh cũng khiến lượng rác thải nhựa phát sinh ngày càng lớn, đặt ra yêu cầu cấp thiết phải chuyển đổi sang hướng phát triển xanh và tuần hoàn. Trong khi đó, thế giới đang siết chặt tiêu chuẩn môi trường, đặc biệt tại các thị trường như Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản. Do đó, doanh nghiệp nhựa Việt Nam buộc phải thích ứng nếu không muốn bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.
Những năm trở lại đây, nhiều doanh nghiệp hội viên VPA như Stavian, Duy Tân, An Phát Holdings… đã tiên phong đầu tư dây chuyền tái chế hiện đại, sản xuất hạt nhựa tái sinh và bao bì thân thiện môi trường. Những dây chuyền Erema, Starlinger, NGR hay Polystar được lắp đặt tại nhiều nhà máy trong nước giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và giảm đáng kể lượng phát thải carbon.
Thế nhưng, bên cạnh thành tựu, ngành nhựa cũng đối mặt với nhiều thách thức. Cụ thể, áp lực quốc tế trong việc giảm thiểu rác thải nhựa, giảm phát thải carbon và tăng sử dụng vật liệu tái chế ngày càng gia tăng. Cơ chế Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, dù là công cụ then chốt thúc đẩy kinh tế tuần hoàn vẫn còn khó khăn do hạ tầng phân loại và tái chế chưa đồng bộ. Chi phí đầu tư cho nhà máy tái chế cao, cùng thủ tục pháp lý phức tạp, gây trở ngại cho nhiều doanh nghiệp.
Mặt khác, rào cản thuế quan tại các thị trường chủ lực như Hoa Kỳ cũng ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động xuất khẩu, khiến doanh thu của nhiều doanh nghiệp giảm sút, tác động đến việc làm và các ngành phụ trợ. Ông Thắng cho biết, một số doanh nghiệp xuất khẩu phải giảm sản lượng từ 30 – 50%, đồng thời chia sẻ gánh nặng thuế nhập khẩu với đối tác, làm lợi nhuận thu hẹp đáng kể.
Hướng tới Net Zero
Hiện nay, ngành nhựa đã chủ động được khoảng 30% nguyên liệu đầu vào nhờ sự đóng góp của các nhà máy hóa dầu trong nước như Bình Sơn, Hyosung, Long Sơn, Nghi Sơn… Theo ông Thắng, việc phát triển nguồn nguyên liệu nội địa không chỉ giúp giảm nhập khẩu mà còn tạo nền tảng cho sản xuất xanh, bền vững và tự chủ hơn trong chuỗi giá trị.
Dù vậy, ông Thắng cho rằng, ngành nhựa Việt Nam vẫn cần chủ động nguồn nguyên liệu để giảm nhập khẩu trên 70%, phát triển công nghiệp hóa dầu nội địa, đồng thời thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và tăng cường tái chế rác thải nhựa. Bởi chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu của thị trường mà còn là trách nhiệm xã hội của toàn ngành đối với cộng đồng.
“Đây là hướng đi tất yếu trong xu thế phát triển bền vững. Vì vậy, nhiều năm nay, VPA đã thúc đẩy doanh nghiệp thành viên đầu tư đổi mới công nghệ, tham gia xây dựng chính sách môi trường và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tái chế, quản lý rác thải nhựa”, ông Thắng nói.
Cùng với đó, VPA đẩy mạnh hợp tác với các tổ chức quốc tế như UNDP, IFC, NPAP và JICA để học hỏi mô hình kinh tế tuần hoàn và cập nhật tiêu chuẩn môi trường toàn cầu. Hiệp hội đang xúc tiến đề án xây dựng khu công nghiệp tái chế chuyên biệt, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận công nghệ sạch, từ đó hình thành hệ sinh thái sản xuất – tái chế khép kín.
Việt Nam đã cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Để hiện thực hóa mục tiêu đó, ngành nhựa – một trong những ngành có lượng phát thải lớn phải đi đầu trong việc đổi mới công nghệ, quản lý rác thải và thay đổi mô hình sản xuất. Theo các chuyên gia, nếu áp dụng hiệu quả kinh tế tuần hoàn, ngành có thể giảm từ 15 – 20% lượng phát thải mỗi năm, đồng thời tạo thêm cơ hội việc làm trong lĩnh vực tái chế.
Song hành cùng chuyển đổi xanh, vấn đề đặt ra là khả năng thích ứng của doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm tới 90% trong tổng số hơn 4.000 doanh nghiệp ngành nhựa. Chi phí đầu tư thiết bị, đào tạo nhân lực và quy trình sản xuất thân thiện môi trường vẫn là rào cản lớn. Vì vậy, việc Nhà nước và Hiệp hội ban hành chính sách hỗ trợ, từ ưu đãi thuế, tín dụng xanh đến khuyến khích sử dụng vật liệu tái chế sẽ là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp chuyển mình.
Không chỉ dừng ở công nghệ, chuyển đổi xanh trong ngành nhựa còn gắn với trách nhiệm xã hội. Nhiều chương trình trồng cây, thu gom rác nhựa, hiến máu nhân đạo hay hỗ trợ vùng khó khăn đã được các doanh nghiệp hội viên tổ chức, góp phần lan tỏa ý thức phát triển bền vững.
Sau 35 năm hình thành và phát triển, ngành nhựa Việt Nam đã chứng minh bản lĩnh vượt khó và năng lực hội nhập. Giờ đây, thách thức lớn nhất không còn là sản lượng hay xuất khẩu, mà là làm sao để phát triển mà không đánh đổi môi trường. Ông Thắng cho rằng, hướng tới Net Zero không chỉ là mục tiêu dài hạn mà là con đường bắt buộc nếu ngành nhựa Việt Nam muốn khẳng định vị thế trong nền công nghiệp quốc gia và trên bản đồ xanh của thế giới.
Hải Yên
