Không trung hòa carbon, nông sản Việt sẽ mất cơ hội
Việt Nam đã cam kết đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) vào năm 2050 tại Hội nghị COP26, mở ra giai đoạn chuyển đổi sâu rộng trong các ngành kinh tế, đặc biệt là năng lượng, giao thông, nông nghiệp, công nghiệp và đô thị.
Theo PGS.TS Mai Văn Trịnh – Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp, việc nhận diện, đo đạc và quản lý phát thải khí nhà kính là yêu cầu tất yếu nếu Việt Nam muốn hướng tới nền nông nghiệp xanh, bền vững và hội nhập quốc tế sâu rộng. Bên cạnh đó, phát thải khí nhà kính không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn trực tiếp chi phối năng suất, chất lượng và uy tín của nông sản Việt Nam trong thương mại quốc tế.
Các đối tác lớn như châu Âu, Nhật Bản, Hoa Kỳ đều đặt tiêu chuẩn carbon làm hàng rào kỹ thuật. “Nếu không chủ động kiểm soát, nông nghiệp Việt Nam sẽ mất cơ hội trong chuỗi cung ứng toàn cầu…” – PGS.TS Mai Văn Trịnh khẳng định.
Thực tế, sau cam kết của Việt Nam tại COP26, ngày càng nhiều doanh nghiệp đã chủ động áp dụng mô hình sản xuất xanh, nâng cấp công nghệ và chuyển đổi năng lượng sạch. Ví dụ, Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam đang triển khai dự án điện gió ngoài khơi đầu tiên của Việt Nam với công suất 1 GW, đồng thời cải tiến công nghệ lọc – hóa dầu nhằm giảm phát thải khí nhà kính.
Tập đoàn Điện lực Việt Nam xây dựng lộ trình thay thế nhiên liệu tại các nhà máy nhiệt điện than cũ và tăng mạnh tỷ lệ năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện quốc gia. Ở lĩnh vực khai khoáng, Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam đẩy mạnh tiết kiệm điện, nhiên liệu để giảm phát thải CO₂. Ngành hàng không cũng ghi nhận bước tiến khi Vietnam Airlines tiên phong thử nghiệm nhiên liệu hàng không bền vững, thể hiện cam kết giảm phát thải từ hoạt động bay…
Gỡ nút thắt để thu hút lớn số lượng doanh nghiệp tham gia
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để có thể thực hiện được cam kết của Chính phủ về Net Zero vào năm 2050 vẫn còn nhiều thách thức mới. Số lượng doanh nghiệp tham gia tích cực vào trung hòa carbon là chưa nhiều.
Là chuyên gia có hơn 20 năm kinh nghiệm quản lý và phát triển các dự án carbon trên toàn cầu, ông Hoàng Anh Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Intrac cho biết, đến nay Việt Nam vẫn chưa có dự án tín chỉ carbon nào từ trồng rừng được thực hiện. Nguyên nhân do nhiều yếu tố.
Theo ông Dũng, các dự án trong lĩnh vực lâm nghiệp muốn bán tín chỉ carbon cần phải tính toán đến lượng phát thải đóng góp cho quốc gia và chỉ được bán phần dư thừa. “Hiện nay mức đóng góp lượng phát thải cho quốc gia chưa được xác định là bao nhiêu, nên việc bán vẫn chưa được nhà nước ủng hộ”- ông Dũng nói.
Để bán tín chỉ carbon cho rừng, ông Dũng cho rằng, cần phải tuân thủ phương pháp luận Liên Hợp quốc phê duyệt. Ví dụ, rừng phải là rừng trồng mới. Khi đăng ký dự án, phải chứng minh quyền sở hữu carbon, quyền này thường được thực hiện bởi chủ đất. Tuy nhiên, nhiều rừng hiện chủ yếu do nhà nước sở hữu và cho thuê.
“Nhà nước phải ủy quyền cho khai thác tín chỉ carbon, nhưng thông thường chỉ chủ yếu là cho thuê để khai thác lâm sản, nên rất khó trong việc xin ủy quyền sở hữu tín chỉ carbon”- ông Dũng chia sẻ.
Theo ông Hoàng Anh Dũng, “Carbon Neutral” (trung hòa carbon) là trạng thái cân bằng giữa lượng khí carbon phát thải và lượng carbon được hấp thụ hoặc bù đắp qua tín chỉ carbon. Trong khi đó, “Net Zero” (phát thải ròng bằng 0) là sự cân bằng tổng thể giữa toàn bộ lượng khí nhà kính phát thải và lượng được loại bỏ khỏi khí quyển.
Điểm khác biệt là net zero chỉ chấp nhận tín chỉ loại bỏ carbon thực sự, chứ không chỉ bù đắp. Để đạt mục tiêu này vào năm 2050, Việt Nam cần nâng tỷ lệ năng lượng tái tạo lên hơn 90%, mở rộng rừng trồng thêm 1,7 triệu ha mỗi năm, giảm phát thải các khí HFCs, PFCs, N₂O trong sản xuất công nghiệp, thu hồi trên 90% khí metan từ rác thải và chăn nuôi.
PGS.TS Phạm Thị Mai Thảo, Trưởng Bộ môn Quản lý môi trường, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội, cho rằng Việt Nam đang đối mặt với bốn rào cản lớn trên hành trình Net Zero: thể chế điều phối, tài chính – nguồn lực, công nghệ và năng lực kỹ thuật giám sát.
Để vượt qua thách thức này, bà Thảo nhấn mạnh vai trò truyền thông: “Báo chí cần giải thích dễ hiểu các khái niệm chuyên ngành, lan tỏa câu chuyện truyền cảm hứng, phản biện chính sách và chống lại thông tin sai lệch về biến đổi khí hậu”.
Về phía cơ quan nhà nước, ông Nguyễn Tuấn Quang, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho hay, năm nay Việt Nam sẽ thí điểm vận hành thị trường carbon. Để hiện thực hóa mục tiêu Net Zero vào năm 2050, Việt Nam cần tiếp tục triển khai một số nhóm giải pháp trọng tâm.
Trong đó, hoàn thiện cơ chế, chính sách đồng bộ nhằm thúc đẩy mô hình sản xuất carbon thấp, kinh tế tuần hoàn, đồng thời áp dụng hiệu quả các công cụ định giá carbon như thuế carbon, tín chỉ carbon và sàn giao dịch phát thải./.
Thị trường tín chỉ carbon tự nguyện của Việt Nam hiện ở mức trung bình thấp so với thế giới. Giá tín chỉ tại Việt Nam còn thấp, tuy nhiên số lượng dự án và tín chỉ phát hành lại tương đối nhiều.
Nguyên Phương
