Sức ép từ thiết bị giá rẻ của Trung Quốc
Năm ngoái, tấm pin mặt trời được lắp đặt nhiều hơn bao giờ hết trên khắp Liên minh châu Âu (EU) trong nỗ lực giảm khí thải nhà kính để các mục tiêu về khí hậu của khối. Tuy nhiên, việc lắp đặt hệ thống phần lớn sử dụng thiết bị giá rẻ từ Trung Quốc khiến lợi nhuận của các nhà sản xuất trong ngành công nghiệp năng lượng mặt trời của khu vực sụt giảm. Dù quyết tâm xây dựng các dự án hạ tầng năng lượng sử dụng thiết bị “cây nhà lá vườn” nhiều hơn, chính phủ của các nước ở châu Âu vẫn chậm chạp trong việc hỗ trợ ngành công nghiệp đang suy yếu này.
Hậu quả mới nhất là hôm 16/1, nhà sản xuất tấm pin mặt trời Meyer Burger Technology của Thụy Sĩ cho biết có thể đóng cửa một cơ sở sản xuất ở Đức và chuyển hướng đầu tư sang Mỹ, nơi lĩnh vực năng lượng sạch được trợ cấp hào phóng. Đây là một trong những cơ sở sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất châu Âu. Sau khi quyết định cuối cùng được đưa ra, công ty có thể đóng cửa cơ sở này sớm nhất là vào tháng 4 và sẽ ảnh hưởng đến khoảng 500 công nhân.
Năng lượng mặt trời dẫn dắt làn sóng mở rộng công suất năng lượng tái tạo của châu Âu trong những năm gần đây bởi chi phí giảm mạnh. Nhưng trong xu hướng này các nhà sản xuất thiết bị đã không xây dựng được quy mô chuỗi cung ứng đủ mạnh để cạnh tranh trên toàn cầu. Chính phủ các nước thuộc EU chịu áp lực thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi năng lượng nhưng lại thiếu ngân sách cần thiết để hỗ trợ các nhà sản xuất thiết bị mặt trời trong khu vực theo kịp tham vọng khí hậu của họ.
Vấn đề trở nên phức tạp hơn sau lệnh cấm nhập khẩu của Mỹ đối với tấm pin mặt trời sử dụng linh kiện từ khu vực Tân Cương của Trung Quốc, nơi mà Mỹ cáo buộc để xảy ra tình trạng lao động cưỡng bức. Động thái này khiến thiết bị năng lượng mặt trời của Trung Quốc tràn vào châu Âu từ năm 2022.
Hồi tháng 7 năm ngoái, hãng nghiên cứu Rystad Energy ước tính, nhiều lô hàng tấm pin mặt trời do Trung Quốc sản xuất (trị giá khoảng 7 tỉ euro) nằm chất đống trong các kho hàng ở châu Âu. Lượng hàng này đủ xuất sản lượng điện mặt trời tương đương với công suất của tất cả các tấm pin đã được lắp đặt trong khu vực vào năm 2022.
Gunter Erfurt, CEO của Meyer Burger gọi tình trạng này là “bán phá giá”. Theo Công ty tài chính năng lượng mới Bloomberg (BloombergNEF), tính trên toàn cầu trong năm 2023, giá tấm pin mặt trời giảm một nửa, xuống còn 0,12 đô la/watt. Con số này tương đương 1/3 chi phí sản xuất tấm pin mặt trời của Meyer Burger.
Hồi tháng 9, Norsun (Na Uy), công ty sản xuất phôi và tấm nền wafer của pin mặt trời, tuyên bố tạm dừng sản xuất và sa thải công nhân. Đến tháng 11, nhà sản xuất tấm pin mặt trời Solarwatt GmbH ở Đức thông báo cắt giảm 10% lực lượng lao động, thay vì tuyển dụng thêm như kế hoạch trước đó.
Nhiêm trọng hơn là tháng 12 năm ngoái, công ty sản xuất tấm pin mặt trời Valoe Oyj ở Phần Lan nộp đơn xin tái cấu trúc để tránh vỡ nợ. Hay Energetica Industries, nhà sản xuất tấm pin mặt trời của Áo làm thủ tục phá sản trong cùng tháng.
“Ngành công nghiệp năng lượng mặt trời của châu Âu nói chung và của Đức nói riêng hiện vấp phải sự cạnh tranh gay gắt bởi những sản phẩm bán rẻ hơn”, Detlef Neuhaus, CEO của Solarwatt, nói.
Năng lực sản xuất thiết bị kém xa nhu cầu
EU đặt mục tiêu tự sản xuất ít nhất 40% nhu cầu công nghệ năng lượng sạch vào năm 2030. Mục tiêu này hình thành sau bài học đắt giá từ cuộc khủng hoảng năng lượng do Moscow bóp nghẹt nguồn cung khí đốt sau cuộc xung đột Nga-Ukraine.
Tuy nhiên, cho đến nay, các nhà cung cấp thiết bị ở châu Âu chỉ đáp ứng chưa đến 2% nhu cầu sản xuất điện mặt trời của khu vực, khi có khoảng 90% linh kiện năng lượng mặt trời đến từ Trung Quốc. Một số nhà sản xuất như Meyer Burger đang có kế hoạch đầu tư vào Mỹ sau khi Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) của Tổng thống Joe Biden cung cấp các biện pháp giảm thuế đối với ngành công nghiệp năng lượng sạch và trợ cấp cho khách hàng tiêu dùng cuối.
Tình trạng này là lời nhắc nhở nghiệt ngã về những sự kiện đã gây tổn thương ngành năng lượng mặt trời của châu Âu khoảng 10 năm trước. Khi đó, EU áp đặt thuế nhập khẩu đối với tấm pin mặt trời của Trung Quốc do Bắc Kinh tăng cường trợ cấp cho ngành này, khiến hoạt động triển khai năng lượng mặt trời trong khu vực giảm mạnh.
Chính sách trợ cấp của Trung Quốc dẫn đến hàng loạt công ty sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời ở châu Âu đóng cửa khi doanh thu suy giảm và không cạnh tranh nổi với các đối thủ đến từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Chẳng hạn, Robert Bosch của Đức đóng cửa mảng sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời năm 2013 sau khi thua lỗ một tỉ euro trong năm tài chính 2012.
“Hiện nay, câu chuyện cũng kịch tính như hồi đó”, Neuhaus của Solarwatt nói.
Các tổ chức thương mại đại diện các nhà sản xuất điện mặt trời đang vận động hành lang để thúc đẩy các chính phủ châu Âu tránh áp đặt thuế quan hoặc lệnh cấm nhập khẩu các sản phẩm của Trung Quốc. Họ lo ngại tình trạng gián đoạn nguồn cung từ Trung Quốc sẽ cản trở năng lực triển khai năng lượng sạch nhanh chóng.
Ủy ban châu Âu (EC) đang xây dựng Đạo luật Ngành Công nghiệp Net Zero nhằm đặt ra các tiêu chí cho các cuộc đấu giá dự án năng lượng tái tạo có xem xét đến đến an ninh mạng, tính bền vững và khả năng cung cấp. Các tiêu chí này có lợi cho các nhà sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời và gió ở EU.
Ở Đức, chính phủ đang thảo luận về việc cung cấp cho các nhà sản xuất thiết bị năng lượng mặt trời khoản “phần thưởng về bền vững”, có thể giúp họ bù đắp chênh lệch chi phí sản xuất so với các đối thủ cạnh tranh nước ngoài. Khoản phần thưởng được thiết kế để hỗ trợ những nhà sản xuất không sử dụng chất độc hại hoặc có tính hiệu quả cao. Tuy nhiên, các nhà điều hành vẫn chưa thống nhất về biện pháp này vì họ đang tìm cách lấp khoảng hụt ngân sách 17 tỉ euro.
“Năng lượng tái tạo là một phần của cơ sở hạ tầng trọng yếu. Vì vậy, chúng ta không nên quá phụ thuộc vào các nước khác, đặc biệt là trong tình hình toàn cầu căng thẳng hiện nay”, Claudia Kemfert, chuyên gia năng lượng tại Viện Nghiên cứu kinh tế Đức (DIW) ở Berlin, nói.
Chánh Tài (Theo Bloomberg)
