Hai sàn giao dịch tín chỉ bù đắp carbon nổi bật
Sàn giao dịch AirCarbon Exchange (ACX) được Công ty Công ty AirCarbon Pte Ltd thành lập vào năm 2019 để các hãng hàng không và những doanh nghiệp khác mua tín chỉ carbon. Đây là sàn giao dịch tín chỉ carbon tự nguyện kỹ thuật số toàn diện đầu tiên của thế giới. Hoạt động giao dịch và thanh toán của sàn này diễn ra theo thời gian thực. ACX đã huy động được 70 triệu đô la Mỹ thông qua ba vòng gọi vốn
Tính đến cuối năm 2023, ACX có khoảng 190 khách hàng tổ chức gồm các doanh nghiệp, nhà giao dịch tài chính, nhà phát triển dự án khử carbon và các bên liên quan khác từ 31 nước. Cho đến nay, sàn này đã xử lý giao dịch khoảng 21 triệu tấn carbon tương đương.
ACX gần đây sử dụng công nghệ chuỗi khối (blockchain) để token hóa các tín chỉ carbon. Một lượng tín chỉ carbon từ một dự án khử carbon có thể được chuyển thành token, với mỗi token đại diện cho mỗi tấn carbon. Token hóa tín chỉ carbon giúp tăng tính minh bạch và thanh khoản cho thị trường VCM. Điều là vì token (hay còn gọi là mã thông báo kỹ thuật số), có thể lưu trữ tất cả thông tin liên quan đến tín chỉ carbon, gồm lịch sử giao dịch, chi tiết về chứng nhận và kiểm toán của bên thứ ba, hoạt động giám sát dự án.
Sàn ACX cũng cung cấp kho lưu trữ kỹ thuật số, giúp nhà đầu tư quản lý tài sản tín chỉ carbon dưới dạng token. AirCarbon Pte Ltd có một quỹ hỗ trợ tài chính cho cho các hoạt động đăng ký, tư vấn, kiểm toán và phát hành tín chỉ carbon ở các dự án khử carbon. Đổi lại, những nhà phát triển dự án nhận được hỗ trợ từ quỹ này phải cam kết niêm yết và giao dịch tín chỉ trên sàn ACX.
Tính đến năm 2022, hơn 62% khách hàng doanh nghiệp của ACX là các công ty ở Singapore và Đông Nam Á. Hơn 55% dự án khử carbon tham gia sàn này đến từ Úc.
ACX được vinh danh là sàn giao dịch carbon tốt nhất trên toàn cầu trong bảng xếp hạng thị trường carbon tự nguyện của tổ chức Environmental Finance trong ba năm liên tiếp (2021, 2022, 2023).
Để tham gia giao dịch trên ACX, các bên liên quan cần đăng ký mở tài khoản và cung cấp các thông tin xác minh theo yêu cầu. ACX cho phép giao dịch nhiều hạng mục tài sản carbon khác nhau theo đơn vị hợp đồng, với một hợp đồng đại diện cho 1.000 tấn carbon tương đương. Trong đó, CET (Corsia Eligible Token) là hợp đồng giao dịch phổ biến nhất. CET là hợp đồng tín chỉ carbon được Chương trình bù đắp và giảm phát thải carbon đối hàng không quốc tế (Corsia) của Tổ chức hàng không dân dụng quốc tế (ICAO) chứng nhận.
Corsia được thành lập để yêu cầu các hãng hàng không bù đắp bất kỳ sự tăng trưởng nào về lượng khí thải carbon vượt mức của năm 2020 và chỉ áp dụng cho các chuyến bay quốc tế. Việc tham gia Corsia đang ở giai đoạn tự nguyện. Đến năm 2027, ICAO bắt buộc tất cả các hãng bay ở các nước thành viên tham gia chương trình này. Để bù đắp carbon theo chương trình Corsia, các hãng bay có thể mua tín chỉ carbon đạt các tiêu chuẩn do ICAO đặt ra.
Một tài sản carbon khác cũng được giao dịch sôi động trên sàn ACX là GNT (Global Nature Token) Series. Các hợp đồng GNT Series cung cấp giá chuẩn cho các tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án bảo tồn tự nhiên trong ngành nông nghiệp, lâm nghiệp và các mục tích sử dụng đất đai khác trong các giai đoạn 2012-2015, 2016-2020, 2021-2025. Tín chỉ carbon từ các dự án tái tạo rừng hay trồng lúa phát thải thấp đều có thể xếp hạng mục GNT Series.
ACX cũng giao dịch một tài sản carbon khác được gọi Renewable Energy Token (RET) kể tháng 2/2021. Hợp đồng RET đại diện cho các tín chỉ carbon từ các dự án năng lượng tái tạo đã được xác minh và phát hành theo tiêu chuẩn được quốc tế công nhận. Ngoài ra, ACX cũng giao dịch tài sản carbon có tên gọi Household Offset Tonne (HOT). Hợp đồng HOT đại diện cho các tín chỉ carbon được tạo ra từ một dự án cải thiện nấu ăn giúp hạn chế khí thải. Chẳng hạn, một dự án bảo vệ rừng kết hợp với sử dụng lò nấu ăn tiết kiệm nhiên liệu củi nhắm đến 800 ngôi làng ở Malawi đang cung cấp tín chỉ carbon cho hợp đồng HOT.
Vào sáng 10/7 vừa qua, giá của token CET và RET giao dịch lần lượt là 0,75 và 0,65 đô la Mỹ. Trong khi đó, giá trung bình của các token GNT Series ở mức khoảng 0,4 đô la mỗi token. Và giá của mỗi token HOT là 4,5 đô la.
Một sàn giao dịch carbon nổi bật khác là Carbon Trade Exchange (CTX) của Công ty Carbon Trade Exchange Ltd (Anh), đơn vị thành viên của Global Environmental Markets (Úc). CTX được xem là sàn giao dịch carbon tự nguyện giao ngay thanh khoản nhất và có chi phí tiết kiệm nhất thế giới.
Sàn yêu cầu đăng ký tư cách thành viên để mua bán tín chỉ carbon tự nguyện. Các thành viên rất đa dạng, gồm các nhà môi giới cá nhân, nhà phát triển dự án khử carbon, các doanh nghiệp lớn. CTX cho phép giao dịch tín chỉ carbon thuộc các tiêu chuẩn khác nhau được xác nhận bởi các tổ chức như Gold Standard Foundation ở Thụy Sĩ, Verra, tổ chức xác minh và cấp tín carbon lớn nhất thế giới, Cơ chế phát triển sạch của Liên hợp quốc (UNFCCC), BioCarbon Registry, tổ chức xác minh và cấp tín chỉ carbon ở Colombia…
Mỗi lô giao dịch tín chỉ tối thiểu trên CTX tương đương 100 tấn carbon. Kể từ khi bắt đầu hoạt động vào năm 2017 cho đến nay, CTX đã xử lý giao dịch hàng trăm triệu tín chỉ bù đắp carbon, CTX đang hoạt động ở nhiều thị trường gồm Anh, Úc, châu Âu, châu Á. Sàn này giao dịch tín chỉ carbon được tạo ra từ các dự án ở châu Phi, châu Á, châu Âu, Bắc Mỹ và Nam Mỹ. CTX còn cung cấp các dịch vụ khác như tính toán lượng khí thải carbon, bù đắp carbon và phát triển dự án khử carbon.
Nền tảng giao dịch carbon trực tuyến của Liên hợp quốc
Liên hợp quốc cũng có một sàn giao dịch carbon. Năm 2015, LHQ ra mắt nền giao dịch carbon trực tuyến ở địa chỉ https://offset.climateneutralnow.org.
Nền tảng này cho phép các cá nhân, tổ chức mua tín chỉ carbon để bù đắp lượng khí thải nhà kính hoặc đơn giản là hỗ trợ hành động về khí hậu. Các tín chỉ này có tên gọi Certified Emission Reductions (CER) được tạo ra từ các dự án giảm và loại bỏ khí carbon thuộc Cơ chế phát triển sạch (CDM) được Liên hợp quốc hậu thuẫn. Các CER được Ban điều hành CDM cấp sau quá trình xác minh nghiêm ngặt của Ban Thư ký Biến đổi khí hậu Liên hợp quốc.
CDM được thiết lập theo Điều 12 của Nghị định thư Kyoto, trong đó cho phép các nước phát triển hỗ trợ các dự án giảm khí thải nhà kính ở các nước đang phát triển. Đổi lại, các nước phát triển có thể tính lượng phát thải cắt giảm này vào mục tiêu khí hậu của họ.
Sau khi được phát hành, các CER được chuyển tài khoản của các cá nhân hoặc tổ chức tham gia phát triển dự án khử carbon ở Cơ sở dữ liệu CDM (CDM Registry) do Ban Thư ký Biến đổi khí hậu Liên hợp quốc quản lý. Họ có thể bán các CER theo mức giá tự quyết định thông qua sàn giao dịch của Liên hợp quốc. Tính đến tháng 12-2023, có khoảng 11,8 triệu CER đã được bán. Hồi tháng 8/2008, mỗi CER từng có mức giá 20 đô la Mỹ. Đến tháng 12-2012, giá mỗi CER xuống mức thấp kỷ lục, 31 cent.
Hiện tại, giá rao bán mỗi CER trên nền tảng giao dịch của LHQ dao động từ 0,6 đến 15 đô la, tùy vào loại hình dự án. CER được tạo ra từ các dự án thủy điện có giá rẻ nhất, thường chưa đến 1 đô la. Trái lại, các hộ gia đình tham gia dự án lò nấu ăn tiết kiệm nhiên liệu ở huyện Nkhata Bay, Malawi đang rao bán mỗi CER với giá 15 đô la. Có rất nhiều dự án ở các nước châu Á như Campuchia, Philippines, Mông Cổ, Hàn Quốc, Ấn Độ, Trung Quốc đang rao bán CER nhưng không dự án nào từ Việt Nam.
Sàn CTX là đối tác của Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC), đang hỗ trợ bán CER quy mô lớn cho các doanh nghiệp và các tổ chức khác.
Trích dẫn dữ liệu từ UNFCCC, Cục Biến đổi khí hậu thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, tính đến ngày 5/12/2022, tổng số dự án tín chỉ carbon theo cơ chế CDM tại Việt Nam là 258 dự án nhưng mới có 15 dự án được đăng ký thành công. Tổng lượng tín chỉ đã phát hành từ các dự án CDM tại Việt Nam là 30.736.808 CER, tập trung chủ yếu trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, sử dụng và thu hồi khí đồng hành. Việt Nam chỉ có duy nhất dự án trồng rừng tại Cao Phong (Hòa Bình) được đăng ký thành công theo CDM. Lượng giảm phát thải ước tính của dự án là 2.665 CER mỗi năm trong giai đoạn 2009-2025. Dù đăng ký thành công nhưng chưa có tín chỉ carbon nào được phát hành cho dự án này.
Lê Linh (Theo carboncredits, Asia One, Europa.eu, unfccc.int)
